Gry wideo na dobre zadomowiły się w szerokim katalogu nowoczesnych mediów, a co więcej, stanowią dochodowy biznes, czego najlepszym przykładem jest sukces polskiego studia CD Projekt RED[1]. Szeroki wybór gier, ich gatunków i form tez zabawy sprawia, że trafiają one do odbiorców w różnym wieku, nawet pomimo ostrzeżeń i zaleceń, gdyż jak każde medium niosą one za sobą pewne wartości przekazywane w sposób pośredni lub bezpośredni. W gry grają starsi i młodsi, gry zmieniają się i stanowią ciekawą, interaktywną rozrywkę.

            Zaangażowanie gracza sprawia, że czasem pomija on (lub mu się wydaje, że pomija) pewne kwestie, jakie w grach się pojawiają, a pojawia się naprawdę sporo. Klasycznym przykładem są gry strategiczne, gdyż to w nich odnajdziemy najwięcej wątków związanych ze stosunkami międzynarodowymi, a co za tym idzie – z prawem międzynarodowym. Wskazuje na to nawet historia. Jedną z najstarszych gier strategicznych są przecież szachy, które miały symbolizować pole bitwy i były popularne wśród monarchów i arystokracji (ten wątek twórcy wpletli do gry Wiedźmin 3: Dziki Gon). Najlepiej widać to w grach, w których kierujemy państwem. Samo kierowanie jest przecież realizacją zasady suwerenności, a zawieranie umów międzynarodowych konsekwencją tejże suwerenności. Tymczasem gry takie jak te z serii Total War pozwalają na realizowanie polityki zagranicznej naszego państwa przez nawiązywanie stosunków handlowych, sojuszy itd. Co więcej, mamy też do czynienia z sytuacją konfliktu zbrojnego, kwestiami ius ad bello – kiedy ten konflikt się zaczyna? Czy już kiedy jakieś armie przeciwnika prześlizgną się po naszym terytorium, znajdziemy szpiega obcego mocarstwa w naszym mieście albo gdy skrytobójca zamachnie się na życie jednego z naszych książąt czy generałów? Wszystko to są kwestie ius gentium, jak określili to starożytni Rzymianie, czyli prawa narodów.

            W grach o przygodach słynnego wiedźmina – Geralta z Rivii – też spotykamy wielu liderów i możemy mieć wpływ na decyzje, jakie oni podejmują oraz na losy świata. W Zabójcach Królów mamy wątek nie tylko królobójstwa i walki o terytoria, ale także tzw. aktorów niepaństwowych czyli np. elfich partyzantów Iorwetha, z którymi możemy ruszyć do jednego z terenów dążących do secesji, czyli Aedirn i pomóc w uzyskaniu suwerenności przez państwo Saskii ze stolicą w Vergen. Kwestie walki narodowowyzwoleńczej do teraz są bardzo problematyczne w prawie międzynarodowym, ale Saskię do szerokiej grupy bojowników o wolność na pewno możemy zaliczyć. Sapkowski wielokrotnie, w pośredni sposób, nawiązywał do praw człowieka, czego nie zabrakło i w grach, a dokładniej naruszeń praw ludzi… i nieludzi, którzy także występują w tym uniwersum. Także i w trzeciej części przygód Białego Wilka napotykamy na szpiegów, królów, walkę o władzę i terytoria, decydując o losach Nilfgaardu i Królestw Północy…

            Powyższe aspekty są raczej oczywiste, a co z innymi grami? Od razu na myśl przychodzą wszelkiego rodzaju strzelanki, gdyż operacje militarne wciąż stanowią element realizacji polityki zagranicznej państw. Rzadko jednak mamy wpływ na to do kogo i gdzie strzelamy. Międzynarodowe prawo humanitarne jest interesującą kwestią i poświęcę temu tematowi szersze rozważania. Międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych to bardzo ciekawa ale i specyficzna gałąź prawa. Cyceron powiedział inter arma silent leges[2], ale z tym już się od dawna zgodzić nie można. Wprowadzane od XIX wieku konwencje i deklaracje sprawiły, że nawet konflikt zbrojny jest uregulowany prawnie, a międzynarodowe trybunały mogą sądzić osoby fizyczne za naruszenia tych praw. Czy jednak często te aspekty pojawiają się w grach?

            Najczęstszą sytuacją, z jaką spotykają się gracze, to prosty podział na dwie strony konfliktu, po jednej ląduje gracz i strzela do tych drugich. Banalność tej sytuacji nie oddaje jednak tego jak konflikt zbrojny wygląda obecnie. Konflikty są znacznie bardziej skomplikowane, zwalczają się nieraz wzajemnie liczne ugrupowania, jak miało to miejsce np. w wojnie w Syrii.

            Ciekawie sytuację pokazuje kilka gier, w których jesteśmy karani za nieusprawiedliwione zabójstwo osoby niewinnej, postronnej np. cywila. Jedną z pierwszych gier, które mi się z taką mechaniką kojarzą jest Assassin’s Creed. Z drugiej strony doświadczaliśmy kilkakrotnie w grach zbrodni na cywilach, co wstrząsnęło opinią publiczną w 2009 roku, kiedy w Call of Duty: Modern Warfare 2 gracz brał udział w masakrze na lotnisku[3]. Pomimo skandalu było to dość realistyczne odwzorowanie współczesnych zagrożeń, związanych z terroryzmem. Z perspektywy prawa taki atak byłby określony jako ciężka zbrodnia, a atak na osoby cywilne jest określony przez konwencje genewskie jako zbrodnia wojenna.

            Wiąże się to z zasadą rozróżniania, która jest jedną z podstawowych zasad prawa humanitarnego. Mówi ona, iż atak zbrojny może zostać przeprowadzony wyłącznie na odpowiednie cele, takie jak wojsko strony wojującej, jego budynki ale też podejmujące walkę osoby spoza struktur sił zbrojnych, jak np. partyzanci.

            Prawo humanitarne przewiduje kategorię osób chronionych, do których zalicza się m.in. osoby udzielające pomocy czyli służby ratunkowe, lekarzy, itd. Są oni chronieni za pomocą „znaków chronionych”: Czerwonego Krzyża, Półksiężyca, Diamentu, itd. Można zapytać – co z wcielaniem się w postać żołnierza o specjalizacji medyka, jak ma to miejsce w wielu grach, w których wybieramy swoje role w zespole? Otóż ochrona dotyczy tylko osób, które udzielają pomocy rannym, a nie uczestniczą w aktywny sposób w działaniach zbrojnych[4].

            Rzadkością w grach jest schwytanie jeńca wojennego, lub wcielenie się w taką postać (chociaż chyba wszyscy pamiętamy ucieczkę Blazkowitza z tytułowego zamku Wolfenstein). Taka sytuacja miała jednak miejsce w Call of Duty: Modern Warfare, gdzie jeden z protagonistów, kapitan Price, torturował osobę zatrzymaną w celu wyciągnięcia z niej informacji. Tortury należą do jednych z najpoważniejszych pogwałceń praw człowieka i w rzeczywistości zostałyby wyciągnięte wobec niego surowe konsekwencje. Price był członkiem elitarnego SAS, a więc formacji brytyjskiej i podlegał by jurysdykcji sądów Jej Królewskiej Mości, a te skazać by go mogły nawet na dożywocie[5]. Jeżeli zaś nie skazałyby go brytyjskie sądy, wówczas odpowiedzieć mógłby przed Międzynarodowym Trybunałem Karnym w Hadze, gdyż Wielka Brytania jest stroną Statutów Rzymskich[6]. Co więcej, przed MTK toczy się właśnie postępowanie dotyczące zbrodni na osobach zatrzymanych w czasie wojny w Iraku i następującej po niej okupacji[7].  

            Co poza tym? W grach sportowych, zwłaszcza tych gdzie wcielamy się w menagera, znajdziemy transfery zawodników, a także użycie ich wizerunku na bazie licencji, a ponadto spotkamy się ze specyficznymi tworami jakimi są organizacje takie jak FIFA czy UEFA. Dzięki temu niektórzy z nich w nowych grach o wysokich parametrach graficznych wyglądają jak żywi, a my możemy cieszyć się grą wykorzystującą logo naszego ulubionego zespołu (pod warunkiem, że licencja została udostępniona akurat tej grze, w którą gramy, a nie konkurencyjnej – taką sytuację od lat oglądamy w rywalizacji PES-FIFA), a nie zmyślonych drużyn, jedynie przypominających ich rzeczywiste odpowiedniki.

            Także w indykach znajdziemy aspekty prawa międzynarodowego. Słynne Papers, please to gra, w której wcielamy się w urzędnika służby granicznej, który decyduje o tym czy wpuścić na terytorium państwa dane osoby, czy też nie. W strefie Schengen przyzwyczailiśmy się, że do podróżowania wystarczy nam dowód osobisty, ale jeśli chcemy jechać dalej potrzebujemy przecież paszportu, a nieraz i wizy. Granice często są także niemym świadkiem tragedii osób, które składają wnioski o ochronę międzynarodową, czyli uchodźców[8].

            Prawo międzynarodowe otacza nas zewsząd, choć nie zawsze je zauważamy. Kwestie suwerenności państw, nienaruszalności granic, konfliktów zbrojnych i wielu innych nieraz nam umykają, traktujemy je jako coś pewnego i nie zauważamy tych wątków w grach. Mam nawet wrażenie, że twórcy niekoniecznie o tym myślą, a są to tylko elementy mechaniki gry, jej  fabuły i świata przedstawionego. Czujne oko prawnika jednak wychwyci te kwestie. Chciałbym jednak zobaczyć grę, która szerzej podejmie problemy prawa międzynarodowego, zwłaszcza prawa humanitarnego. Kto wie, może się takiej doczekam?

Przypisy:

1 Zob. więcej https://businessinsider.com.pl/gielda/wiadomosci/wyniki-cd-projekt-za-ii-kw-2020-cyberpunk-2077-pochlonal-juz-prawie-pol-miliarda-zl/v7gjk6z (30.09.2020).

2 (łac.) Podczas wojny milczą prawa.

3 Szymon Liebert, Brutalna scena z Modern Warfare 2 wyjaśniona, Gry Online, 2019, https://www.gry-online.pl/newsroom/brutalna-scena-z-modern-warfare-2-wyjasniona/z0beed

4 Zob. więcej: I. Wieczorek, Status prawny ratowników medycznych w prawie humanitarnym, SDirect24, 2019, https://www.sdirect24.org/single-post/2019/10/24/status-prawny-ratownik%C3%B3w-medycznych-w-prawie-humanitarnym

5 https://www.legislation.gov.uk/ukpga/1988/33/part/XI/crossheading/torture

⁶ Rzymski Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego sporządzony w Rzymie dnia 17 lipca 1998 r., Dz.U. 2003 nr 78 poz. 708, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20030780708/O/D20030708.pdf

7 Badanie sprawy więzień w Iraku pod brytyjskim nadzorem przez MTK https://www.icc-cpi.int/iraq, https://www.icc-cpi.int/itemsDocuments/181205-rep-otp-PE-ENG.pdf

8 Zob. więcej: https://www.hrw.org/pl/news/2017/03/01/300486, https://eurlex.europa.eu/summary/chapter/justice_freedom_security/2301.html?root=2301&locale=pl, https://www.echr.coe.int/Documents/Handbook_asylum_POL.pdf

Źródła:

Akty prawne:

1. Konwencje o ochronie ofiar wojny, podpisane w Genewie dnia 12 sierpnia 1949 roku., Dz.U. 1956 nr 38 poz. 171,  https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19560380171/O/D19560171.pdf
2. Criminal Justice Act 1988, https://www.legislation.gov.uk/ukpga/1988/33/part/XI/crossheading/torture
3. Rzymski Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego sporządzony w Rzymie dnia 17 lipca 1998 r., Dz.U. 2003 nr 78 poz. 708

Źródła inne:

1. Szymon Liebert, Brutalna scena z Modern Warfare 2 wyjaśniona, Gry Online, 2019, https://www.gry-online.pl/newsroom/brutalna-scena-z-modern-warfare-2-wyjasniona/z0beed
2. Badanie sprawy więzień w Iraku pod brytyjskim nadzorem przez MTK https://www.icc-cpi.int/iraq, https://www.icc-cpi.int/itemsDocuments/181205-rep-otp-PE-ENG.pdf

Gry:

1. Assassin’s Creed (seria gier)
2. Call of Duty: Modern Warfare
3. Call of Duty: Modern Warfare 2
4. FIFA (seria gier)
5. Papers, please
6. Pro Evolution Soccer (seria gier)
7. Wiedźmin 2: Zabójcy Królów
8. Wiedźmin 3: Dziki Gon