Funkcja i rola japońskiego cesarza w kontekście ceremonii intronizacji cesarza Naruhito

Choć oficjalnie tron objął 1 maja, po abdykacji swego ojca, dopiero 22 października miejsce miała oficjalna ceremonia intronizacji Naruhito jako 126. japońskiego cesarza. W ramach kontekstu, jakim było samo wydarzenie, warto poświęcić chwilę na analizę zarówno obecnej roli Chryzantemowego Tronu, z punktu widzenia prawnego i politycznego, jak i perspektyw stojących przed rodziną cesarską.

Krótka historia rodu cesarskiego

by zrozumieć znaczenie pozycji cesarza dla obecnego systemu politycznego Japonii, niezbędne jest przybliżenie jej historii. W tym aspekcie najwygodniej jest zacząć od dwóch dat, które wyznaczają ramy dla trzech charakterystycznych przedziałów władzy cesarskiej. Pierwszą z nich jest 1868 r., kiedy to Mutsuhito (pośmiertnie nazwany cesarzem Meiji) objął władzę, drugą natomiast 1945 r., czyli rok kapitulacji Cesarstwa Japonii w Wojnie na Pacyfiku i w Azji Południowo-Wschodniej.

Okres przed 1868 r. bardzo rzadko jest poddawany analizie w kontekście obecnej pozycji politycznej Chryzantemowego Tronu. To podejście wydaje się słuszne. Z biegiem wieków cesarz stopniowo tracił znaczenie polityczne. Proces ten został zapoczątkowany mniej więcej w VIII/IX w., a od XII w. znacznie przyspieszył. Z czasem faktyczna rola cesarza ograniczyła się do kwestii ceremonialnych oraz nadawania inwestytury tym, którzy faktycznie krajem rządzili.

W wyniku przemian społecznych i politycznych zapoczątkowanych „otwarciem” Japonii dokonanego przez Amerykanów w 1854 r. wówczas sprawujący faktyczną władzę ród Tokugawa (choć można mieć słuszne wątpliwości, czy aby realnej władzy nie pełnili wtedy urzędnicy państwowi) stopniowo tracił swą pozycję. Ostatecznie, ostatni z władców z tego rodu abdykował w 1867 r., a w 1868 r. cesarz Mutsuhito został oficjalną głową państwa.

Cesarz w Konstytucji Cesarstwa Japonii

Począwszy od 1868 r. cesarz został ustanowiony jako centralna postać w nowym porządku polityczno-prawnym. Konstytucja Cesarstwa Japonii nadała mu rozległe kompetencje. To on odpowiadał za sankcjonowanie praw, przejął dowództwo nad armią i marynarką, był odpowiedzialny za zawieranie umów międzynarodowych, nadawał tytuły szlacheckie. A to są tylko niektóre z jego prerogatyw. Choć od początku istnienia cesarstwa linia cesarska odwoływała się do bogini Amaterasu jako swej protoplastki, w okresie od 1868 r. boskie korzenie rodu zostały jeszcze mocniej podkreślone.

Funkcja cesarza w powojennej Japonii

Chociaż litera prawa czyniła z cesarza niemalże samodzielnego władcę, jego faktyczny wpływ na działania wojenne podczas Wojny na Pacyfiku i w Azji Południowo-Wschodniej został podważony przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy dla Dalekiego Wschodu, który nie skazał cesarza Hirohito za zbrodnie, za które skazał wielu innych z grona osób przewodzących Cesarstwu Japonii.

Obecna pozycja i rola Niebiańskiego Władcy jest wynikiem powojennych zmian w prawodawstwie japońskim i została ujęta w Konstytucji Japonii z dnia 3 listopada 1946 r. Nowa ustawa zasadnicza drastycznie okroiła jego kompetencje. Cesarz pełni obecnie funkcje reprezentacyjne oraz ceremonialne. Jego władzę polityczną Konstytucja ograniczyła do promulgacji zmian do Konstytucji, ustaw, rozporządzeń Rady Ministrów i traktatów; zwoływania Zgromadzenia Narodowego i zarządzania doń wyborów; rozwiązywania Izby Reprezentantów; przyjmowania dymisji ministrów i innych funkcjonariuszy państwa, pełnomocnictw i listów uwierzytelniających od ambasadorów i przedstawicieli dyplomatycznych; jak również goszczenia ambasadorów i ministrów czy też pełnienia funkcji protokolarnych.

W 1946 r. cesarz Hirohito wyrzekł się swej boskości. W wygłoszonej przez niego deklaracji pada sformułowanie o fałszywej koncepcji boskości cesarza. Sytuacja ta ma również przełożenie na treść ustawy zasadniczej. Konstytucja z 1946 r., na tle tej z 1889 r., nie zapewnia już, iż państwo będzie rządzone przez nieprzerwaną od wieków linię cesarską. Artykuł pierwszy nowej ustawy zasadniczej informuje, iż Syn Niebios jest symbolem Państwa i jedności Narodu, a jego pozycja jest wyrazem woli Narodu.

Niemniej fakt wyrzeczenia się swych boskich korzeni nie jest do końca jednoznaczny. Na stronie internetowej Kunaicho, czyli agencji rządowej regulującej funkcjonowanie rodziny cesarskiej, można znaleźć oficjalną genealogię rodu, który zapoczątkowany został przez cesarza Jimmu w 660 r. pne. Nie ma więc tutaj bezpośredniego odwołania do niebiańskiego pochodzenia. Jednakże, jeśli zagłębić się w japońską mitologię, to okaże się, iż Jimmu był prawnukiem wnuka bogini Amaterasu.

Co dalej z rodziną cesarską?

Japońska rodzina cesarska liczy 18 członków. Z powodu prawa, iż księżniczka, która wychodzi za mąż za osobę spoza rodu, traci ona swój status członkini rodziny cesarskiej, w niedalekiej przyszłości liczba ta prawdopodobnie zmniejszy się o jeden – ze względu na planowany ślub księżniczki Mako. Jednakże prawo do dziedziczenia tronu mają tylko męscy potomkowie. Tych z kolei jest jedynie piątka: Cesarz-emeryt Akihito (85 l.), jego brat, trzeci w kolejności do tronu, książę Hitachi (83 l.), obecny cesarz Naruhito (59 l.), następca tronu, książę Akishino (53 l.), książę Hisahito, drugi w kolejności do odziedziczenia tronu (13 l.).

Podstawowym problemem, z jakim boryka się rodzina cesarska, jest niewielka liczebność osób z prawami do dziedziczenia. W stosunkowo niedługim czasie, jeśli nie narodzi się żaden chłopiec, ich liczebność może spaść do trzech. Jeżeli powiązać ten fakt z niskim współczynnikiem dzietności u ogółu Japończyków, to raczej nie należy spodziewać się wysypu męskich potomków w najbliższym czasie. Rozwiązaniem tego problemu byłoby np. dopuszczenie kobiet do dziedziczenia. Nie byłoby to precedensem w historii rodu cesarskiego, gdyż przed okresem Meiji posiadały one to prawo. Dyskusja na ten temat pojawia się w mediach japońskich co pewien czas, a niewielka liczba osób zdolnych do objęcia tronu po cesarzu Naruhito będzie jedynie czynnikiem zwiększającym ich częstotliwość i zasadność.

Źródła:

– J. Tubielewicz, Od mitu do historii. Wykłady o Japonii, Warszawa 2006.

– J. Tubielewicz, Historia Japonii, Wrocław 1984.

– Humanity Declaration: https://www.chukai.ne.jp/~masago/ningen.html.