Kobiety w służbach mundurowych

Historia konfliktów ubiegłego stulecia pokazała dobitnie, że zarówno kobiety, jak i dzieci najbardziej doświadczają przemocy związanej z wojnami, gdzie przemoc seksualna jest nagminnie stosowana jako narzędzie walki, zaś bezbronne ofiary stają się swoistym łupem wojennym, zdanym wyłącznie na oprawców. Nagminnym zjawiskiem jest reseksualizacja przemocy m.in. wykorzystywanie gwałtów na odmiennej etnicznie społeczności oraz wynaradawianie. Ostatnie kazusy w tzw. Państwie Islamskim, gdzie pomimo szeroko zakrojonej akcji uwalniania tzw. seksualnych niewolnic, brutalne traktowanie, tortury i zgwałcenia Jazydek są nadal na porządku dziennym.

Świat niejednokrotnie dowiadywał się o makabrycznych praktykach np. na terenie byłej Jugosławii (Kosowo, Bośnia i Hercegowina), Kongo, Rwanda, Sierra Leone, Birma i wielu, wielu innych. Eskalacja siły fizycznej, jak i psychicznej, ze szczególnym uwzględnieniem podłoża seksualnego, w większym stopniu dotyka kobiet (bez względu na pochodzenie, status społeczny, czy wiek; od małych dziewczynek, po kobiety w podeszłym wieku).

Rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1325 – rola kobiet

Problematykę wpływu konfliktów zbrojnych na życie kobiet kompleksowo omówiono w 1995 roku, podczas IV Światowej Konferencji w sprawie Kobiet w Pekinie. W konsekwencji ustaleń i dalszych prac, 31 października 2000 roku, Rada Bezpieczeństwa ONZ przyjęła pierwszą rezolucję nr 1325, która dotyczyła sytuacji kobiet w trakcie trwania konfliktów zbrojnych, a także ich roli w procesie kształtowania pokoju i bezpieczeństwa. Rezolucja zwracała uwagę na konieczność umożliwienia kobietom współuczestniczenia zarówno w zapobieganiu, jak i rozwiązywaniu konfliktów. Ponadto wskazywano na konieczność zaangażowania kobiet w proces odbudowy państwa po zakończeniu działań o charakterze militarnym.

Jednogłośnie przyjęta rezolucja nr 1325 „Kobiety, pokój i bezpieczeństwo”, była wydarzeniem przełomowym, po raz pierwszy kompleksowo omówiono i sformalizowano oczekiwania i potrzeby kobiet w kontekście pokoju i bezpieczeństwa.

Wdrożenie przyjętych w Agendzie ONZ (dot. kobiet, pokoju i bezpieczeństwa) postulatów zostało opartych na czterech głównych filarach: zapobieganie (prevention), obejmujące m.in. przeciwdziałanie konfliktom i wszystkim formom przemocy wobec kobiet, dziewczynek, mężczyzn i chłopców (podczas konfliktu, jak i po jego zakończeniu); udział (participation), zapewnienie partycypacji kobiet na równi z mężczyznami w procesach decyzyjnych odnośnie pokoju i bezpieczeństwa na każdym z poziomów: lokalnym, krajowym, międzynarodowym. Ponadto zwiększenie liczby kobiet – negocjatorek, mediatorek, członkiń sił pokojowych itp.; ochrona (protection), przede wszystkim osób, które są najbardziej narażone na przemoc w trakcie trwania konfliktów zbrojnych, kryzysów humanitarnych, ze szczególnym uwzględnieniem uchodźców, osób przesiedlonych itp.; wsparcie i odbudowa (relief and recovery), konieczność zwrócenia uwagi na oczekiwania osób w środowiskach pokonfliktowych, wspieranie osób zaangażowanych w niesienie pomocy potrzebującym podczas konfliktów, współpraca międzynarodowa itp.

„Agenda Kobiety, pokój i bezpieczeństwo wpłynęła na zmiany instytucjonalne, zwłaszcza w zakresie reprezentacji i uczestnictwa. Jednym z przykładów jest mianowanie doradców ds. równości płci w siłach zbrojnych oraz oficerów odpowiedzialnych za ochronę kobiet w operacjach pokojowych, którzy mają wspierać dowódców w zapewnianiu, by perspektywa płci była uwzględniana we wszystkich aspektach operacji.” [1]

Działania na rzecz realizacji Agendy ONZ dot. kobiet, pokoju i bezpieczeństwa w Polsce

Próby przygotowania Krajowego Planu Działania na rzecz realizacji Agendy ONZ podejmowano dużo wcześniej m.in. z inicjatywy Pełnomocnik Ministra Obrony Narodowej ds. wojskowej służby kobiet czy Pełnomocnik Rządu na rzecz równego traktowania przy KPRM. 8 kwietnia 2014 roku, w kancelarii Premiera Rady Ministrów powołano zespół opiniodawczo-doradczy „Kobiety w Służbach Mundurowych”, [2] do którego głównych zadań należało: przygotowanie rekomendacji w zakresie niezbędnych zmian legislacyjnych w aspekcie polityki równościowej, analiza i sukcesywna realizacja założeń Krajowego Programu Działań na Rzecz Równego Traktowania na lata 2013 – 2016, wypracowanie propozycji Narodowego Planu Działania w zakresie implementacji Rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1325 Kobiety, pokój, bezpieczeństwo; m.in. poprzez rozpoznanie środowiska organizacji pozarządowych pod kątem współpracy, zaproszenie do wspólnych prac przedstawicieli MSZ, MS oraz ośrodków naukowych odpowiedzialnych za bezpieczeństwo w celu przygotowania katalogu zadań do realizacji na poziomie krajowym. [3] Na kanwie działalności zespołu opiniodawczo-doradczego „Kobiety w Służbach Mundurowych” powołano zespół ds. strategii równych szans w Policji. [4] Zespół współpracował ze służbami zaangażowanymi w prace Zespołu „Kobiety w Służbach Mundurowych”, stowarzyszeniami, fundacjami, organizacjami pozarządowymi itp. ponadto nawiązano intensywną współpracę międzynarodową w zakresie polityki równościowej i antydyskryminacyjnej m.in. w aspekcie zwiększenia udziału kobiet w misjach pokojowych.

W roku obchodów stulecia odzyskania niepodległości przez Polskę, a także setnej rocznicy uzyskania przez Polki praw wyborczych, Polska opracowała i przyjęła Krajowy Plan Działania na rzecz realizacji Agendy ONZ dotyczącej kobiet, pokoju i bezpieczeństwa na lata 2018 – 2021. W prace nad programem zaangażowano szereg podmiotów: Ministerstwo Spraw Zagranicznych (koordynujące całość projektu), Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwo Obrony Narodowej oraz Pełnomocnika Rządu do Spraw Równego Traktowania (KPRM). Ustalono, iż realizacja działań określonych w dokumencie będzie finansowana z budżetów poszczególnych resortów zaangażowanych w projekt.

Do wcześniej wymienionych celów określono 18 obszarów działania, w tym m.in. udział kobiet w misjach i operacjach poza granicami kraju; służba dyplomatyczna (zagraniczna), służba kobiet w formacjach mundurowych; działania na rzecz wsparcia ofiar przemocy seksualnej w trakcie trwania konflikcie, jak i w realiach pokonfliktowych; szkolenia nt. Agendy kobiet, pokoju i bezpieczeństwa; zaangażowanie polskich naukowców, studentów w potencjalne obszary badań i współpracy. Dokument nie dotyczy wyłącznie polityki zagranicznej, lecz odnosi się także do realizacji Konwencji ONZ w sprawie likwidacji przez polskie instytucje i służby wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW), Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej (CAHVIO), która znajduje W Programie wskazano obszary działania, zadania, instytucje wdrażające – odpowiedzialne za realizację poszczególnych komponentów, a także wskaźniki umożliwiające monitoring i ewaluację (np. liczba oraz zakres podjętych działań, liczba przeszkolonych osób – z wykorzystaniem statystyk podziału na płeć, wkłady finansowe etc.). Koniecznym jest jednak przygotowanie przez poszczególne departamenty ministerstw oraz służby mundurowe zaangażowane w realizację programu szczegółowego podziału zadań i wyznaczenie osób odpowiedzialnych za ich realizację. Harmonogramy zadań z pewnością mogą umożliwić systematyczną pracę, a w konsekwencji wdrożenie systemowych rozwiązań na szczeblu krajowym.

Problemy i wyzwania

Analiza obowiązujących aktów prawnych oraz rozwiązań w zakresie zwiększania zaangażowania kobiet we wszystkich dziedzinach z zakresu pokoju i bezpieczeństwa wskazuje na konieczność: permanentnego podkreślania roli kobiet w aspekcie działań na rzecz zapobiegania konfliktom, zaangażowania w procesy negocjacyjne w trakcie wygaszania konfliktów zbrojnych, kryzysów humanitarnych itp. Wskazywanie na istotną i potrzebną rolę kobiet w tym zakresie jest nadal niewystarczające i często wynikające np. z okolicznościowych sytuacji.

Konsekwentne promowanie roli kobiet, ich unikatowych cech, które pozwalają na osiąganie sukcesów podczas np. organizacji i prowadzenia negocjacji, działań o charakterze rokowań pokojowych, deeskalacji konfliktów, kryzysów humanitarnych itp., za pośrednictwem środków masowego przekazu, mediów społecznościowych etc. Stosowanie perspektywy równości w aspekcie kultury organizacyjnej poszczególnych organizacji, służb mundurowych, instytucji krajowych odpowiedzialnych za przedmiotową tematykę (w priorytetach ministerstw, instytucji, planach działalności, podczas odpraw, narad, wideokonferencji, konferencji i publikacji), co może pozytywnie wpłynąć m.in. na zmianę mentalności przełożonych.

Obowiązkowe i cykliczne szkolenia, seminaria, warsztaty dla osób odpowiedzialnych za realizację Krajowego Planu Działania na rzecz realizacji Agendy ONZ, gdyż brak wiedzy, znajomości rozwiązań międzynarodowych itp., może implikować niechęć i brak zrozumienia do realizacji powierzonych zadań. Ponadto zaangażowanie emerytek i emerytów cywilnych i mundurowych, umożliwiłoby wykorzystanie ich wiedzy i doświadczenia międzynarodowego, znajomości prawa, procedur, code of conduct etc. Podobnie jeśli chodzi o możliwość wykorzystania wcześniejszych rozwiązań wypracowanych podczas wspólnych spotkań przedstawicielek większości służb mundurowych w Polsce, zaproszonych gości, ekspertek i ekspertów w ramach zespołów resortowych, rad kobiet oraz Zespołu opiniodawczo – doradczego „Kobiety w Służbach Mundurowych”.

Wyzwaniem w przedmiotowym obszarze jest zaangażowanie środowisk naukowych, studenckich, które jest obecnie znikome m.in. w celu prowadzania badań, organizowania konferencji naukowych z wykorzystaniem międzynarodowych doświadczeń w tej tematyce itp. Konieczne jest stałe monitorowanie i ocena działań w zakresie Krajowego Planu Działania na rzecz realizacji Agendy ONZ dotyczącej kobiet, pokoju i bezpieczeństwa na lata 2018 – 2021, bez których czynności mogą być wyłącznie nastawione na „interwałowe aktywności” spowodowane zbliżającymi się terminami sprawozdań, bez realnych – pozytywnych skutków.

Rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1325 odgrywa kluczową rolę w działaniach o charakterze równościowym, a także w kontekście roli kobiet na rzecz zapobiegania i rozwiązywania konfliktów zbrojnych. Niewątpliwie, rezolucja w znacznym stopniu wpłynęła na uwrażliwianie polityków, organizacji międzynarodowych, a także opinii publicznej na problematykę płci w czasie konfliktów zbrojnych bądź kryzysów humanitarnych.

Przyjęty Plan Działania wyznacza kluczowe komponenty m.in.: zapobieganie konfliktom, pomoc humanitarną, ochronę i wsparcie ofiar przemocy ze względu na płeć w konfliktach zbrojnych. Ponadto zwraca szczególną uwagę na promocję i rozwój Agendy dot. kobiet, pokoju i bezpieczeństwa w Polsce, a także w ramach współpracy międzynarodowej.

Konkludując, wszystkie podjęte działania, zarówno na arenie międzynarodowej, jak i krajowej powinny wskazywać na wyjątkowo ważną i niezbędną rolę kobiet w niwelowaniu i obniżaniu eskalacji konfliktów, procesie zapewniania pomocy potrzebującym oraz promowaniu profesjonalnych działań kobiet na rzecz budowania bezpieczeństwa i pokoju na świecie.

*więcej informacji w kolejnym numerze międzynarodowego czasopisma naukowego SDirect24.org pod patronatem „NATO Defence Education Enhancement Program”.

Autor: Kornela Oblińska

Przypisy końcowe:

[1] „Kobiety, pokój i bezpieczeństwo: przejść od słów do czynów”, Przegląd NATO z 08.03.2017 r. [dostęp: 27.02.2019 r.]; https://www.nato.int/docu/review/2017/also-in-2017/women-peace-security-violence-conflict-sexual-resolution-angelina-jolie/PL/index.htm.

[2] Praca zbiorcza, Kobiety w służbach mundurowych, Warszawa 2014 r.

[3] Krajowy Program Działania na Rzecz Równego Traktowania na lata 2013-2016 przyjęty 10 grudnia 2013 roku przez Rząd RP. Opracowany na podstawie ustawy z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania (Dz. U. 2010, Nr 254, poz. 1700 z późn. zm.).

[4] Decyzja nr 201 Komendanta Głównego Policji z dnia 27 maja 2014 r. w sprawie powołania Zespołu ds. strategii równych szans w Policji. Późniejsze zmiany: Decyzja nr 44 Komendanta Głównego Policji z dnia 10 lutego 2015 r. zmieniająca decyzję w sprawie powołania Zespołu ds. strategii równych szans w Policji oraz Decyzja nr 263 Komendanta Głównego Policji z dnia 7 sierpnia 2015 r. zmieniająca ww. decyzję. Zmiany dotyczyły składu zespołu będących konsekwencją dynamicznych prac (w 2014 roku w prace zespołu zaangażowanych było 17 osób, zaś w 2015 liczba wzrosła do 25, nie licząc osób współpracujących z zespołem, które nie były wymienione w decyzji) m.in. przedstawicieli ze szkół Policji, poszczególnych komend wojewódzkich, innych zespołów roboczych, stowarzyszeń itp.

Bibliografia

· Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 10 grudnia 1984r.;

· Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 18 grudnia 1979 r. (CEDAW),

· Konwencja Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, otwarta do podpisu 11 maja 2011 roku w Stambule (CAHVIO),

· Ustawa z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania (Dz. U. 2010, Nr 254, poz. 1700 z późn. zm.);

· Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997r.;

· Pacek B., Żandarmeria Wojskowa Sił Zbrojnych RP [Rzeczypospolitej Polskiej]: w misjach pokojowych i stabilizacyjnych: rozprawa habilitacyjna, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2008 (Zeszyty Naukowe Akademii Obrony Narodowej),

· Wrzosek M., Wojny przyszłości. Doktryna, technika, operacje militarne, Wyd. Fronda, Warszawa 208,

· Oblińska K., Rola kobiet w kształtowaniu kultury organizacyjnej Policji, [w:] K. Oblińska, I. Klonowska (red.), Kobiety w Policji – 90 lat Kobiet w Policji, Warszawa 2015,

· Oblińska K., Zespół ds. strategii równych szans w Policji – kształtowanie kultury organizacyjnej, [w:] E. Waśko – Owsiejczuk (red.), Kobiety w polskich służbach mundurowych, Warszawa 2018,

· ONZ (1995): Raport z IV Światowej Konferencji Narodów Zjednoczonych w Sprawach Kobiet Deklaracja oraz Platforma dla Działania, Pekin 1995, https://www.un.org/womenwatch/daw/beijing/pdf/Beijing%20full%20report%20E.pdf

· ONZ, Departament Operacji Pokojowych: Rezolucja Rady Bezpieczeństwa nr 1325 z 2000 r. oraz Rezolucje 1820 (2008), 1888 (2009), 1889 (2009), 1960 (2010), 2106 (2013), 2122 (2013) oraz 2242 (2015),

· https://peacekeeping.un.org/en/promoting-women-peace-and-security

· ONZ (2015): Zapobieganie konfliktom, kształtowanie sprawiedliwości oraz zabezpieczanie pokoju. Globalne Studium dot. wdrażania Rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ 1325, 2015,

· https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_91091.htm,

· https://www.osce.org/secretariat/107451,

· https://www.unwomen.org/en/what-we-do/peace-and-security/facts-and-figures,

· https://www.nato.int/docu/Review/2018/Also-in-2018/the-resilience-of-resolution-1325-women-peace-security/PL/index.htm [dostęp: 26.02.2019]

· https://www.msz.gov.pl/resource/29634e6c-c609-4e08-8d0f-515c3f098d54:JCR

Krajowy Plan Działania na rzecz realizacji Agendy ONZ dotyczącej kobiet, pokoju i bezpieczeństwa na lata 2018-2021 [dostęp: 26.02.2019],,

· Resolution 1325 (2000) Adopted by the Security Council at its 4213rd Meeting, on 30 October 2000 S/RES/1325 (2000),

https://www.un.org/womenwatch/osagi/wps/#resolution [dostęp:26.02.2019].

· https://dpa.un.org/en/women-peace-and-security [dostęp: 26.02.2019],

· https://www.peacewomen.org/node/97093 [dostęp: 27.02.2019],

· https://rcb.gov.pl/krajowy-plan-dzialania-na-rzecz-realizacji-agendy-onz-dotyczacej-kobiet-pokoju-i-bezpieczenstwa-na-lata-2018-2021/#_ftn1 [dostęp: 28.02.2019].