Koncepcja regionalizmu: wpływ kryzysu dyplomatycznego na relacje katarsko-saudyjskie

Prekursorzy regionalizmu

Realizm jako nurt w stosunkach międzynarodowych ma swoje źródło w koncepcjach prekursorów, takich jak Tukidydes czy Nicolo Machiavelli. Od czasu zakończenia II Wojny Światowej, realizm stał się wiodącym modelem kreowania globalnej polityki. Równocześnie, od lat 50. XX wieku zaczął rozwijać się regionalizm, jako nowy kierunek rozwoju w relacjach międzynarodowych[1]. Regionalizm stał się odzwierciedleniem poglądu, iż państwa, jako podmioty stosunków międzynarodowych, nie potrafią samodzielnie zaspokoić swoich dążeń, interesów oraz potrzeb. W konsekwencji kraje zaczynają dążyć do kreowania skutecznych form współpracy poprzez zewnętrzną aktywność w regionie[2]. Koncepcja regionalizmu przejawia się dwupłaszczyznowo w polityce zagranicznej państw. Jest narzędziem tworzenia obszarów przygranicznej współpracy oraz kreowania globalnej polityki.

Teoria współzależności

Joseph Nye, współtwórca teorii współzależności w stosunkach międzynarodowych, wskazuje na polityczny aspekt regionalizmu. Amerykański politolog podkreśla, iż podczas rozwoju regionalizmu zwiększa się jego upolitycznienie, które nie zagraża procesowi konsolidacji i integracji w regionie, jeśli występują silne grupy interesów[3]. W państwach Zatoki Perskiej istnieją dwa elementy, które przynależą do tejże grupy. Pierwszym aspektem do lat 90. XX wieku było ograniczenie wpływów oraz zagrożenia ze strony Związku Radzieckiego, Iranu oraz Iraku. Drugi element jest obecny współcześnie i odnosi się do osiągnięcia w najwyższym stopniu zysków ekonomicznych i gospodarczych, poprzez stworzenie sojuszu militarnego oraz gospodarczego[4] .Wyzwaniem dla wielopłaszczyznowej integracji regionalnej są zróżnicowanie oraz sprzeczność interesów państw. Takie zdarzenie miało miejsce w latach 90.XX wieku w ramach Rady Współpracy Zatoki Perskiej, która stała się narzędziem rywalizacji Arabii Saudyjskiej z Iranem, marginalizując cele Kuwejtu, Omanu i Kataru. Jednym z istotnych podziałów w ramach Rady Współpracy Zatoki Perskiej była krytyka Kataru w 2014 roku ze strony Zjednoczonych Emiratów Arabskich, Bahrajnu i Arabii Saudyjskiej z powodu wsparcia Braci Muzułmanów. Działanie Kataru zostało wówczas przyjęte przez państwa regionu jako zagrożenie dla bezpieczeństwa[5].

Początek kryzysu dyplomatycznego

5 czerwca 2017 roku rozpoczął się katarski kryzys dyplomatyczny, w wyniku którego Bahrajn, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Arabia Saudyjska, Egipt, Jemen oraz Malediwy unieważniły relacje z Katarem[6]. Inicjatorem zerwania stosunków było Królestwo Saudów, które zarzuciło Katarowi wspieranie grup terrorystycznych, takich jak Bractwo Muzułmańskie, Państwo Islamskie oraz Al-Kaidę. Działania Rijadu wobec Dohy związane są z kierunkiem polityki emira Tamima ibn Hamada Al Saniego. Od 2011 roku, czyli wydarzeń Wiosny Arabskiej, polityka Kataru w regionie Zatoki Perskiej nie jest jednomyślna oraz kompatybilna z interesami Arabii Saudyjskiej, co ma swoje odzwierciedlenie we współpracy Kataru z Iranem, czyli największym rywalem Saudów w regionie[7]. Strategia Arabii Saudyjskiej wobec Kataru stała się elementem umocnienia władzy w Zatoce bazując na antyirańskiej retoryce. Co więcej, nie tylko Katar jako państwo członkowskie Rady Współpracy Zatoki Perskiej cechuje się kooperacją z Iranem[8], jednakże ze względu na znaczenie tej gospodarki w regionie stało się celem Saudów[9].

Izolacja Kataru w regionie

Aktywność Arabii Saudyjskiej przybrała formę ostrzeżenia dla krajów Rady, które zdecydowały by się prowadzić autonomiczną i odrębną politykę niż Rijad[10]. Działania koalicji antykatarskiej doprowadziły do ekonomicznego wykluczenia tego kraju oraz w konsekwencji regionalnej polaryzacji aktorów Zatoki[11]. Państwa, które zerwały stosunki dyplomatyczne z Katarem wprowadziły szereg ograniczeń gospodarczych względem Dohy. Arabia Saudyjska nałożyła embargo ekonomiczne na Katar, wprowadziła ograniczenia korzystania z bankowości katarskiej[12]. Co więcej, zaostrzono warunki przepływu towarów, statków oraz lotnictwa. Władze Zjednoczonych Emiratów Arabskich wstrzymały połączenia lotnicze Qatar Airways, a Saudowie anulowali licencję katarskiej firmie. Celem izolacji Kataru w regionie, Saudowie zablokowali jedyną granicę lądową Kataru z Arabią Saudyjską[13]. Saudyjska kampania przedstawiająca Katar jako słabe ogniwo zagrażające stabilności i bezpieczeństwu w regionie związana jest z orientacją polityczną Rijadu. Arabia Saudyjska jako sojusznik Stanów Zjednoczonych oraz Europy Zachodniej w walce z terroryzmem odmiennie postrzega niebezpieczeństwo i zagrożenia na obszarze MENA[14]. Ze względu na wsparcie polityczne na arenie międzynarodowej ze strony Stanów Zjednoczonych, król Salman ibn Abd al-Aziz Al Su’ud jest skłonny do podejmowania prowokujących i stanowczych działań dyplomatycznych, których źródłem jest rywalizacja z Iranem[15]. Arabia Saudyjska, wykorzystując Radę Współpracy Państw Zatoki stara się w pełni dostosować region, aby realizować interesy tworząc układ sił na obszarze Zatoki Perskiej[16]. Stosunki między Katarem a Arabią Saudyjską w kontekście kryzysu dyplomatycznego mają przełożenie na pozostałych aktorów regionalnej sceny.

Eskalacja konfliktu w Zatoce Perskiej

W jaki sposób Arabia Saudyjska poprowadzi politykę w regionie w kontekście kryzysu dyplomatycznego? Saudowie dążą do zmiany władzy w Katarze poprzez wsparciu Zjednoczonych Emiratów Arabskich. Odsunięcie od władzy emira Tamima ibn Hamada Al Saniego musiało by być wspierane przez działania wojskowe sojuszu saudyjsko-emirackiego. Jednakże taka interwencja wiązałaby się ze znacznymi nakładami oraz ryzykiem nowych zagrożeń i destabilizacji w regionie[17]. Eskalacja konfliktu w Zatoce Perskiej może skutecznie zablokować porozumienie katarsko-irańskie w ramach rezerw gazu. Nasilający się rozłam między aktorami subregionu może mieć swoje konsekwencje w zahamowaniu rozwoju współpracy oraz organizacji regionalnych – Rady Współpracy Państw Zatoki oraz Ligii Państw Arabskich.

Zakończenie strategii bandwagon

Struktura systemu stosunków międzynarodowych jest wynikiem współistnienia oraz interakcji państw, które pozostają pod nadzorem oraz kontrolą najsilniejszych aktorów. Państwa kreują oraz prowadzą swoją politykę w nurcie realizmu politycznego, przez co ich miejsce na arenie międzynarodowej jest definiowane w ramach kategorii morgenthauowskiego power. Układ sił oraz określone miejsce w systemie stosunków międzynarodowych powoduje osiągnięcie interesów. Państwa różnią się miejscem zajmowanym w hierarchii, utworzonej według kryterium posiadanej siły. Jedne są mocarstwami, które dążą do hegemonii, inne państwami średnimi, dążącymi do utrzymania równowagi sił, zaś państwa mniejsze realizują politykę bandwagon[18]. Obecnie aspiracje mocarstwa regionalnego posiadają Arabia Saudyjska oraz Iran. Państwa , które realizują strategię bandwagon to mniejsze kraje członkowskie Rady Współpracy Państw Zatoki, jak Oman, Kuwejt, Katar. W 2017 roku Katar zakończył politykę bandwagon, w wyniku kryzysu dyplomatycznego, tworząc nowe uwarunkowania regionalizmu na obszarze Zatoki Perskiej.

[1]Grabowski W., Regionalizm w teorii realizmu. Casus Zatoki Perskiej, [w:] (red.) Czaputowicz J., Haliżak E., Teoriarealizmu w nauce o stosunkach międzynarodowych, Wydawnictwo Rambler, Warszawa 2014, s. 265

[2]https://stosunki-miedzynarodowe.pl/slownik/64-r/703-regionalizm, [dostęp: 3.06.2018]

[3]Ibidem

[4]Grabowski W., Regionalizm w teorii realizmu. Casus Zatoki Perskiej, [w:] (red.) Czaputowicz J., Haliżak E., Teoriarealizmu w nauce o stosunkach międzynarodowych, Wydawnictwo Rambler, Warszawa 2014, s. 266

[5]Ibidem

[6]Siddiqa A., Qatar-Gulf Rift: Going Beyond a War of Words, Institute of Strategic Studies, 2017, s. 2

[7]Sasnal P., Komentarz PISM: Arabski kryzys dyplomatyczny, https://www.pism.pl/publikacje/komentarz/nr-22-2017, [dostęp: 3.06.2018]

[8]Takową współpracą wykazuje się również Oman oraz Kuwejt. [9](red.) Qatar: What the diplomatic crisis means for regional business interests, Finsbury, 2017, s. 3

[10]Sasnal P., Komentarz PISM: Arabski kryzys dyplomatyczny, https://www.pism.pl/publikacje/komentarz/nr-22-2017, [dostęp: 3.06.2018] [11]Kὃse T., Ulutas U., Regional Implications of the Qatar Crisis: Increasing Vulnerabilities, Seta Perspective, 2017 [12]Al Mulla H., Qatar Diplomatic Crisis – Where are we now?, https://www.bakermckenzie.com/en/insight/publications/2017/12/december-2017-overview-qatar-diplomatic-crisis [13](red.) Qatar: What the diplomatic crisis means for regional business interests, Finsbury, 2017, s. 3 [14]Coates Ulrichsen K., What’s going on with Qatar?, [w:] The Qatar Crisis, Middle East Political Science, 2017, s.7 [15]Sasnal P., Ryzykowne zmiany w polityce zagranicznej Arabii Saudyjskiej, https://www.pism.pl/publikacje/biuletyn/nr-131-1573 [16]Harb I.K., Saudi, UAE Demands to End Qatar Crisis: Commands, Diktats, and Ultimatums, [w:] (red.) CRISIS IN THE GULF COOPERATION COUNCIL Challenges and Prospects , Arab Center Washington 2017, s.34

[17]Sailer M., Roll S., Three Scenarios for the Qatar Crisis: Regime Change, Resolution or Cold War in the Gulf, Stiftung Wissenschaft und Politik German Institute for International and Security Affairs, 2017, s.2 [18]Grabowski W., Regionalizm w teorii realizmu. Casus Zatoki Perskiej, [w:] (red.) Czaputowicz J., Haliżak E., Teoria realizmu w nauce o stosunkach międzynarodowych, Wydawnictwo Rambler, Warszawa 2014, s. 273 Bandwagon – polityka przyłączenia się do silniejszego państwa przez słabsze.