OBRONA CYWILNA – HISTORIA

Ochrona ludności w Polsce do roku 1939

Do początku XX wieku ludność krajów uczestniczących w wojnie, nie była narażona [1] na zbrojne oddziaływanie nieprzyjaciela, nie licząc strat i zniszczeń wynikłych z przemarszu wojsk. Na przestrzeni wieków obszary, na których prowadzono działania zbrojne czy bitwy rozstrzygające o losach wojen były niewielkie. Przykładowo: bitwa pod Kannami (261 r. p.n.e.) rozegrała się na powierzchni około 16 km² , bitwa pod Grunwaldem (1410 r.) na powierzchni 30 km², a bitwa pod Austerlitz (1805 r.) na 100 km². Zjawisko zwane frontem oraz jego zaplecze to dopiero okres I wojny światowej. Przyczyn było wiele, przede wszystkim zastosowanie nowych rodzajów broni, szczególnie lotnictwa. Powodowały one zwiększenie zależności między sprawnością gospodarki i administracji państwowej na obszarach leżących poza strefą frontową a wynikami działań na froncie. Zaplecze zaopatrując front, wpływało na gotowość bojową wojsk, a sytuacja na froncie oddziaływała na stan moralny i wysiłek zaplecza. Występująca zatem obopólna zależność nakazywała poświęcać coraz więcej uwagi obronie swego terytorium, na którym mieszkali ludzie, osoby cywilne bezpośrednio nie zaangażowane w działania frontowe. Uwzględniając zastosowanie na froncie gazów bojowych, zagrożenie ludności cywilnej wzrosło wielokrotnie[2].

            Organizując ochronę (obronę) ludności cywilnej przed nalotami lotnictwa, skupiono się przede wszystkim na osłonie stolicy państwa oraz ważnych miast, obiektów wojskowych i węzłów komunikacyjnych. W połowie 1915 roku powołano we Francji, Anglii, Niemczech i Rosji tzw. służby obserwacyjno – meldunkowe. Doskonalono je po zakończeniu I wojny światowej. Określone powyżej systemy stanowiły wzór dla państw budujących ten system dopiero po wojnie, w tym również dla Rzeczpospolitej.

            Do organizacji, które kształtowały powyższe rozwiązania należy zaliczyć Społeczny Komitet Obrony Przeciwgazowej zarejestrowany w 1922 roku jako Komitet Obrony Przeciwgazowej, który w 1924 roku przemianowano na Towarzystwo Obrony Przeciwgazowej (TOP), Ligę Obrony Powietrznej Państwa i Ligę Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej powstałą po połączeniu tych organizacji w dniu 25.05.1928 r. Duży wkład w propagowanie tej tematyki miał również Komitet Tymczasowy Polskiego Czerwonego Krzyża, późniejszy Polski Czerwony Krzyż.

            W 1929 roku władze państwa zleciły Lidze Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej zorganizowanie cywilnej służby obserwacyjno – meldunkowej jako jednego z elementów obrony przeciwlotniczej kraju. Niestety różnorodność działań realizowanych przez organizacje społeczne w zakresie ochrony ludności nie uporządkowały tych spraw.

Cały tekst dostępny w pliku pdf.

[1] Romuald Kalinowski, „Obrona cywilna w Polsce” – Uniwersytet Przyrodniczo – Humanistyczny w Siedlcach

[2] W trakcie I wojny światowej straty wśród ludności cywilnej w stosunku do wszystkich, którzy zginęli wyniósł 5%, w czasie II wojny światowej to już 48% a w trakcie wojny wietnamskiej aż 90%. Czy wojna w Ukrainie jeszcze zwiększy ten niekorzystny współczynnik na niekorzyść osób cywilnych?