Obrona Terytorialna – dwie wizje

Od wielu miesięcy trwa w Polsce ożywiona dyskusja na temat roli obrony terytorialnej w zapewnieniu bezpieczeństwa naszego kraju. Szczególnie przybrała ona na sile po decyzji MON dotyczącej powołania Wojsk Obrony Terytorialnej (WOT) jako samodzielnego rodzaju Sił Zbrojnych i przystąpieniu do formowania struktur tych wojsk. Warto zatem się przyjrzeć, jak do tej sprawy podeszli nasi sąsiedzi – Czesi, którzy również przystąpili do gruntownej reorganizacji swoich Sił Rezerwy, których część określana mianem Czynna Rezerwa w dużej mierze realizuje zadania zbliżone do działań przewidzianych dla WOT w Polsce. Jednak podejście Czechów do tego problemu jest odmienne. Warto więc porównać wizje tych wojsk w obydwóch państwach.

Prace nad Obroną Terytorialną są prowadzone w Polsce od lat, ale decyzje w sprawie przyjęcia nowej koncepcji tych wojsk zapadły stosunkowo niedawno, gdyż 30 grudnia 2016 r. zostały wydane decyzje Ministra Obrony Narodowej w sprawie powołania pełnomocnika MON ds. Utworzenia Obrony Terytorialnej oraz utworzenia jego biura, a formowanie WOT rozpoczęto z początkiem 2017 r. Natomiast w Czechach koncepcja Czynnej Rezerwy w Siłach Zbrojnych została przyjęta przez rząd w 2012 r. Jej założenia były poddane dyskusji zarówno wewnątrz kraju, jak i za granicą, a do tworzenia pierwszych pododdziałów Czynnej Rezerwy przystąpiono w połowie 2016 r.

W WOT służbę pełnią żołnierze zawodowi oraz żołnierze-ochotnicy, pełniący w miejscu swojego zamieszkania nowy rodzaj czynnej służby wojskowej tzw. Terytorialną Służbę Wojskową (TSW). Aktualnie kandydaci do TSW odbywają najpierw 16-dniowe szkolenia w brygadach znajdujących się na ścianie wschodniej, po których odbierana jest od nich przysięga wojskowa. Ponadto równolegle prowadzone są szkolenia rotacyjne żołnierzy już zaprzysiężonych oraz szkolenia wyrównawcze dla żołnierzy rezerwy, którzy wcześniej odbyli służbę wojskową. Natomiast w Czechach do służby w siłach Czynnej Rezerwy powołuje się obywateli, którzy złożyli w Regionalnych Dowództwach Wojskowych (występują one na szczeblu każdego z 14 województw) oświadczenia o gotowości do pełnienia takiej służby i odbyli 6-tygodniowe szkolenie wojskowe w akademii w Vyskov oraz żołnierze rezerwy, którzy w ciągu 2 lat od zakończenia służby wojskowej zostali powołani przez dyrektora Dowództwa Regionalnego do służby w jednostkach Czynnej Rezerwy.

W Polsce powołano już Dowództwo WOT, a żołnierze-ochotnicy powołani do WOT służą w trzech brygadach OT w województwach na wschodzie kraju oraz trwa proces obsadzania stanowisk kadrą zawodową w trzech kolejno tworzonych brygadach na Mazurach i Mazowszu. Docelowo liczebność WOT ma osiągnąć 53 tys. żołnierzy. Aktualnie siły WOT liczą ponad 5 tys. żołnierzy, w tym 4 tys. rezerwistów TSW i ponad tysiąc żołnierzy zawodowych. W Czechach w ramach sił Czynnej Rezerwy w pierwszej fazie przewidziano utworzenie łącznie 30 pododdziałów, w tym: 16 szczebla pluton-kompania, które będą podporządkowane wybranym jednostkom czeskich sił zbrojnych oraz 14 kompanii piechoty sformowanych w poszczególnych województwach, które będą podporządkowane Regionalnym Dowództwom Wojskowym. W 2017 r. wielkość sił Czynnej Rezerwy osiągnęła poziom 2000 żołnierzy. Docelowo siły Czynnej Rezerwy mają liczyć 5 tys. żołnierzy służących w około 60 jednostkach.

Głównym zadaniem jednostek WOT w czasie pokoju ma być przeciwdziałanie i zwalczanie skutków klęsk żywiołowych. W czasie wojny WOT ma prowadzić działania obronne we współdziałaniu z wojskami operacyjnymi, samodzielnie wykonywać działania niekonwencjonalne, przeciwdywersyjne, przeciwdesantowe i informacyjne. Będą one również zabezpieczać przyjęcie i rozwinięcie wojsk NATO na terytorium Polski. Z kolei wizja wykorzystania sił Czynnej Rezerwy w Czechach jest zupełnie odmienna i ma służyć odciążeniu wojsk operacyjnych od wykonywania niektórych zadań oraz mogą one być użyte do wzmocnienia czeskich sił zbrojnych w trakcie klęsk żywiołowych, wojny oraz w sytuacjach kryzysowych. Zadania te sprowadzają się głównie do ochrony obiektów ważnych z punktu widzenia bezpieczeństwa państwa, jak np. elektrownie atomowe czy zakłady zbrojeniowe oraz do ochrony infrastruktury wojskowej (np. obrona lotnisk).

Ciekawym, nowym aspektem czeskiej wizji OT jest wykorzystanie żołnierzy Czynnej Rezerwy do realizacji zadań w zakresie obrony przed bronią masowego rażenia. W tym celu Biuro Obrony Biologicznej w Techonin uruchomiło szkolenia specjalistów Czynnej Rezerwy w specjalnościach: personel medyczny i paramedyczny dla krótkotrwałej opieki medycznej w szpitalach i na oddziałach intensywnej terapii, pracowników laboratoriów biochemicznych, hematologicznych i diagnostyki mikrobiologicznej, farmaceutów oraz kierowców i szefów kuchni.

Jak widać czeska koncepcja sił Czynnej Rezerwy znacząco różni się od polskiego podejścia do WOT. Rozwiązania przyjęte przez Czechów są ukierunkowane na obniżenie kosztów funkcjonowania sił zbrojnych, zwłaszcza w sferze realizacji zadań pomocniczych, które mogą być wykonywane dla potrzeb wojsk operacyjnych.