Perspektywy rozwojowe relacji Unii Europejskiej z Unią Afrykańską po VI szczycie w Brukseli

Perspektywy rozwojowe relacji Unii Europejskiej z Unią Afrykańską po VI szczycie w Brukseli

Sformalizowanie współpracy Unii Europejskiej z Unią Afrykańską przypada na początek XXI wieku. Od tego momentu mamy do czynienia z gwałtownym rozwojem tych relacji, napędzanych rosnącą liczbą wspólnych interesów. Afryka jest kontynentem o ogromnym potencjale – stąd widoczne duże zaangażowanie ze strony Komisji Europejskiej. Podczas szczytów UE-UA, przeprowadzanych co 3 lata na przemian, na obu kontynentach, dochodzi do wymiany perspektyw i rozwoju współpracy. Przykładem poruszanych tematów są:

1) rozwój dialogu politycznego;
2) rosnąca współpraca gospodarcza oraz handlowa polegająca na intensyfikacji wzajemnych inwestycji, handlu czy umów bilateralnych między państwami;
3) współpraca rozwojowa i humanitarna (Pankiewicz et al., 2019).

Piąty szczyt UE-UA odbył się w Abidżanie, w okresie od 29 do 30 listopada 2017 roku, a jego motywem przewodnim było „Inwestowanie w młodzież na rzecz zrównoważonej przyszłości”. Planowany na 2020 rok szósty szczyt, został przesunięty ze względu na utrudnioną sytuację pandemiczną. W poniższej pracy przeanalizowane zostaną informacje zakreślające aktualny stan rzeczy po szóstym szczycie UE-UA w Brukseli, który odbył się w lutym 2022 roku. Część opisowo-porównawcza zostanie podzielona tematycznie na trzy powyżej wspomniane działy.


CZĘŚĆ OPISOWO-PORÓWNAWCZA

A) DIALOG I WSPÓŁPRACA POLITYCZNA

Unia Europejska określa kontynent afrykański jako miejsce o wysokim potencjale rozwojowym. Jednym z podstawowych elementów polityki UE dotyczącej Afryki jest utrzymywanie współpracy z Unią Afrykańską, czyli największą organizacją zrzeszającą państwa w ramach kontynentu. Owa współpraca prowadzić ma do: 1) wzrostu handlu i inwestycji; 2) promocji reform politycznych, które poprawią środowisko biznesowe i klimat inwestycyjny; 3) zwiększenia dostępu do edukacji, badań, innowacji, zdrowia i praw socjalnych; 4) wspierania integracji gospodarczej regionu (European Commission, 2020a).

Prócz szczytów odbywających się co 3 lata, obie organizacje przeprowadzają spotkania w ramach poszczególnych członów. Zaliczyć do nich można cykliczne spotkania obu Komisji, obu Parlamentów, poszczególnych Ministerstw (np. konferencja o rolnictwie z 2021 roku), oraz wszelkiego rodzaju dialogi eksperckie.

Elementem współpracy o fundamentalnym znaczeniu dla Unii Europejskiej jest kwestia bezpieczeństwa regionalnego i pokoju. UE promuje szereg inicjatyw zabezpieczających interesy i stabilizujące konfliktowe obszary Afryki. Należy do nich przykładowo Instrument na rzecz pokoju w Afryce (z ang. African Peace Facility), dzięki któremu UE przekazała łącznie 3,5 mld EUR na cele stabilizujące region. UE prowadzi aktualnie 11 misji w Afryce (Misje Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony UE: 5 operacji wojskowych i 6 operacji cywilnych), podczas których europejski personel doradza i prowadzi szkolenia „dla afrykańskich wojskowych, policjantów i pracowników wymiaru sprawiedliwości, zwłaszcza w regionie Sahelu, Afryce Środkowej, Libii, Rogu Afryki/Somalii i Mozambiku”. Łącznie, w okresie 2014-2020 UE wsparła działanie 28 państw kwotą 650 mln EUR, finansując „działania w zakresie reagowania kryzysowego (np. Somalia, Sudan, Sahel i Libia), inicjatywy na rzecz budowania pokoju w Republice Środkowoafrykańskiej, w Mozambiku oraz działania na rzecz zapobiegania konfliktom na całym kontynencie”. Jedną z konkretnych inicjatyw UE w ramach tak obszernego pakietu jest przeznaczenie w 2017 roku 50 mln EUR dla G5 Sahel (Burkina Faso, Czad, Mali, Mauretania i Niger) na projekt utworzenia oddziałów zabezpieczających obszary Afryki Wschodniej – do 2022 roku przeznaczono na ten konkretny projekt łącznie 280 mln EUR. UE planuje przeznaczyć na kwestie bezpieczeństwa w latach 2021-2027 łącznie 1.5 mld EUR (EEAS, 2022d; EEAS, 2017).

W ciągu ostatnich 10 lat UE wspiera stabilizację państw afrykańskich poprzez szereg misji eksperckich i działań prodemokratycznych. Zaliczyć można do nich m.in.: zwalczanie nielegalnych przepływów finansowych, wspieranie integracji regionalnej (np. afrykańskich państw portugalskojęzycznych [Angola, Republika Zielonego Przylądka, Gwinea Bissau, Mozambik, Wyspy Świętego Tomasza i Książęca oraz Timor Wschodni] – w ramach PALOP-TL [portugalskich krajów afrykańskich oraz Timoru Wschodniego]), a także wspieranie kenijskiego systemu sądownictwa w celu wzmocnienia walki przeciwko korupcji (EEAS, 2022d). Innym działaniem jest dofinansowanie projektu UA o nazwie Ramy zgodności i rozliczalności Unii Afrykańskiej (z ang. African Union Compliance and Accountability Framework) 10 mln EUR. Jego zadaniem jest kontrola przestrzegania prawa międzynarodowego w trakcie przeprowadzanych operacji pokojowych (PSO-s – Peace Support Operations) w Afryce (EEAS, 2022d).

Podstawowym celem obu organizacji jest stałe rozwijanie kontaktów między kadrą, a także młodzieżą akademicką, oferując szkolenia, praktyki i staże w ramach wspólnego programu innowacji UA-UE. Jest to fundamentalny interes organizacji, gdyż około „60% ludności Afryki ma mniej niż 25 lat” (Parlament Europejski, 2021). Przykładowymi projektami przyczyniającymi się do polepszenia aktualnego stanu rzeczy to: Wspołpraca Młodzieży UA-UE (z ang. AU-EU Youth Cooperation), Mobilność Młodzieży dla Afryki (z ang. Youth Mobility for Africa), czy program ERASMUS+ (European Commision, 2022; African Union, 2022)

Do wspólnych działań UE-UA należy także zaliczyć przeciwdziałanie nielegalnej migracji oraz handlowi ludźmi. Programy typu Program Lepszego Zarządzania Migracją (z ang. Better Migration Managment Programme), czy Swobodny Przepływ Osób i Migracja w Afryce Zachodniej (z ang. Free Movement of Person and Migration in West Africa) poprawiają zarządzanie tymi kwestiami. Unia Europejska w związku z problemem przemytu ludzi podpisała z Marokiem i Nigrem tzw. Partnerstwo operacyjne na rzecz zwalczania przemytu (z ang. Anti-Smuggling Operational Partnership); (EEAS, 2022c).

W 2020 roku, przed planowanym na październik szóstym szczytem w Brukseli (ze względu na pandemię odbył się ostatecznie w 2022 roku), obie organizacje określiły wspólnie dwie najważniejsze sfery współpracy – były to zmiany klimatu (próba osiągnięcia przez UE neutralności klimatycznej do 2050 roku i ambicje Unii Afrykańskiej) i transformacja cyfrowa (zapewnienie przystępnych cenowo usług cyfrowych dla Afryki; przykładowo dostęp Afrykańczyków do sieci internetowej zmienił się diametralnie – z 17 mln w 2005 roku do 330 mln w 2018 roku). Oczywistością były także naciski UE dotyczące kwestii praw człowieka, demokratyzacji i równouprawnienia kobiet. Planowaną Strategię Współpracy, która składa się z pięciu najważniejszych odłamów: „(1) zielona transformacja i dostęp do energii, (2) transformacja cyfrowa, (3) zrównoważony wzrost i zatrudnienie, (4) pokój i rządy, (5) migracja i mobilność” przyjęto na zjeździe komisji obu organizacji 27 lutego 2020 roku (European Commission, 2020a). 25 marca 2021 roku, po wprowadzeniu odpowiednich poprawek Parlament Europejski ostatecznie przyjął rezolucję o nowej strategii Afryka-UE.

W okresie 17-18 lutego 2022 roku odbył się 6. szczyt UE-UA w Brukseli. Przywódcy obu organizacji (czterdziestu państw afrykańskich i prawie wszyscy przywódcy UE) przy okrągłych stołach przedyskutowali i zaakceptowali „wspólną wizję odnowionego partnerstwa”. Ogłoszono wspólny pakiet inwestycyjny Afryka-Europa (150 mld EUR) na okres do 2030 roku, który ma dotyczyć: „energii, transportu, infrastruktury cyfrowej, transformacji energetycznej, transformacji ekologicznej, transformacji cyfrowej, zrównoważonego rozwoju, tworzenia godnych miejsc pracy, łatwiejszego transportu, współpracy akademickiej i wymiany pracowniczej”. Pakiet ma za zadanie pobudzać inwestycje prywatne poprzez „mobilizację innowacyjnych instrumentów finansowych”. W realizacji zaangażowane zostaną m.in. Europejski Bank Inwestycyjny, Afrykański Bank Rozwoju oraz partnerstwa publiczno-prywatne. Podczas szczytu obie organizacje zobowiązały się do „zaangażowania w multilateralizm w ramach opartego na zasadach porządku międzynarodowego, którego rdzeniem jest ONZ”. To zobowiązanie zakłada jednak konieczność reform w Organizacji Narodów Zjednoczonych, włączając w to Radę Bezpieczeństwa ONZ. UE i UA tłumaczą tę deklarację potrzebą efektywniejszego zapobiegania konfliktom oraz utrzymywania pokoju poprzez odpowiednie finansowanie i lokowanie pieniędzy. Podobnie jest w przypadku Światowej Organizacji Handlu (WTO), której konieczność reform argumentowana jest przez UE wzmocnieniem światowego multilateralizmu (Consilium, 2022; EEAS, 2022; EEAS, 2022b).

Podejście do kwestii zmian klimatycznych jest w przypadku relacji UE-UA jednogłośne. Obie organizacje nadal będą w pełni przestrzegać założeń zawartych w porozumieniu paryskim oraz uznawać konieczność transformacji energetycznej w Afryce, która ma „zasadnicze znaczenie dla jej uprzemysłowienia i wypełnienia luki energetycznej”. Jednak transformacja ta, wspierana przez UE, musi być zgodna ze „ścieżkami prowadzącymi do neutralności klimatycznej”, czyli wprowadzać w państwach członkowskich m.in. model zrównoważonego rozwoju. Unia Europejska wspiera działania UA poprzez tzw. Inicjatywę Team Europe w sprawie adaptacji do zmian klimatycznych i odporności na nie w Afryce (z ang. Team Europe Initiative on Climate Change Adaptation and Resilience in Africa), m.in. działając przy Wielkim Zielonym Murze, czyli inicjatywie chroniącej klimat w Afryce Subsaharyjskiej, lub poprzez projekt NaturAfrica, który „wspiera ochronę różnorodności biologicznej”. UE wspiera także Afrykę, poprzez inwestycje pochodzące z projektu Global Gateway, czyli inicjatywy UE promującej zrównoważony rozwój w państwach rozwijających się i pomagającej tym państwom przy tzw. zielonej tranzycji (Consilium, 2022; EEAS, 2022b; Westcott, 2022).

Współpraca dotyczy także problematycznej sytuacji związanej z pandemią wirusa COVID-19 w Afryce. UE zapewniła przesłanie do państw Unii Afrykańskiej, do połowy 2022 r., co najmniej 450 mln dawek szczepionek „w koordynacji z platformą zespołu zadaniowego ds. nabywania szczepionek dla Afryki (AVATT – Africa Vaccine Acquisition Task Team)”. Łącznie Drużyna Europy (z ang. Team Europe; państwa członkowskie UE) przeznaczyła ponad 3 mld USD na program szczepień na kontynencie afrykańskim. Światowa Organizacja Zdrowia, korzystając z okazji szczytu w Brukseli, przeznaczyła sześciu państwom afrykańskim (Egipt, Kenia, Nigeria, Senegal, RPA i Tunezja) „technologie niezbędne do produkcji szczepionek mRNA”.

Ostatnie dwa lata wygenerowały spory kryzys dla kontynentu afrykańskiego. W związku z tym przywódcy UE i UA „poparli wspólne ramy postępowania z zadłużeniem” poprzez wsparcie państw najbardziej dotkniętych gospodarczo, a także zaznaczyli konieczność osiągnięcia większej przejrzystości podatkowej oraz klarowności w przepływach kapitałowych (Consilium, 2022; African Union, 2022).


B) WSPÓŁPRACA GOSPODARCZA i HANDLOWA

Unia Europejska jest największym partnerem handlowym Unii Afrykańskiej, natomiast państwa członkowskie UA są łącznie czwartym co do wielkości partnerem handlowym UE po USA, Chinach i Wielkiej Brytanii. „W 2018 r. całkowity handel towarami między 27 państwami członkowskimi UE a Afryką był wart 235 mld EUR – 32% z całkowitego handlu Afryki [w 2019 wyniósł 280 mld EUR]”. Dla porównania całkowity handel towarami między Afryką a Chinami wynosił 125 mld EUR (17% całkowitej wartości handlu Afryki), a pomiędzy Afryką i USA wynosił 46 mld EUR (6% całkowitej wartości handlu Afryki); (European Commission, 2020a).

Największym partnerem handlowym Afryki Północnej jest Unia Europejska (UE posiada 4 umowy stowarzyszeniowe – Algieria, Egipt, Maroko, Tunezja), natomiast w przypadku Afryki Subsaharyjskiej dominują Chiny, a na drugim miejscu znajduje się UE, posiadając 14 umów o partnerstwie gospodarczym (z ang. Economic Partnership Agreements), które wg. UE „promują zrównoważony rozwój poprzez wzmocnienie stosunków handlowych i regionalnej integracji gospodarczej”. Współpraca handlowa europejsko-afrykańska po dwóch dekadach od sformalizowania relacji, czyli od 2002 roku, coraz bardziej przyspiesza i się dywersyfikuje. Europejski import dóbr z Afryki nie dotyczy już tylko surowców naturalnych.

Oczywistością jest, że kontynent afrykański ma ogromny potencjał rozwojowy. Na rok 2018 UE przewodziła w kategorii bezpośrednich inwestycji zagranicznych (z ang. FDIs – Foreign Direct Investments) z 212 mld EUR (przemysł wydobywczy, przemysł żywieniowy, usługi), a projekty typu Forum Biznesu Afrykańskiego (z ang. EU-Africa Business Forum – EABF) zachęcają Europejczyków do angażowania się w sektor prywatny. Jednym z czynników motywujących jest stale rosnący kapitał ludzki w Afryce. Według Unii Europejskiej „w ciągu najbliższych 20 lat liczba ludności w wieku produkcyjnym w Afryce wzrośnie o 70%”. Promowanie multilateralizmu i szerszej współpracy jest więc naturalną potrzebą obu stron. Jedną z inicjatyw jest: „poprawa dostarczania tzw. globalnych dóbr publicznych, zgodnie z Agendą 2030 na rzecz zrównoważonego rozwoju UE i Agendą Unii Afrykańskiej 2063”. Warto pamiętać o istnieniu tej drugiej, gdyż wg jej twórców z UA „zawiera nie tylko aspiracje Afryki na przyszłość, ale także określa kluczowe projekty przewodnie, które mogą pobudzić wzrost gospodarczy, rozwój Afryki oraz doprowadzić do szybkiej transformacji kontynentu” (African Union, 2013). Pakiet 150 mld EUR wzajemnych inwestycji ogłoszony podczas 6. szczytu w Brukseli ma dotyczyć obu przedsięwzięć oraz stymulować zrównoważony rozwój infrastruktury energetycznej (w ramach zielonej transformacji), infrastruktury transportowej i infrastruktury cyfrowej (gdyż analizy wskazują, że „tylko 33% mieszkańców Afryki korzysta z Internetu, w porównaniu ze średnią światową wynoszącą 63%” (Consilium, 2022; African Union, 2022; African Union, 2022b).


C) WSPÓŁPRACA ROZWOJOWA I HUMANITARNA

Unia Europejska dostarcza około 20 mld EUR pomocy rozwojowej rocznie (w to wchodzi również pomoc humanitarna – około 3,5 mld EUR), co składa się na mniej więcej 50% całkowitej pomocy dostarczanej do Afryki. W 2019 roku pomoc Europejskiego Funduszu Rozwoju (EFR) wyniosła 30,5 mld EUR, z czego 90% z niej skierowano w stronę Afryki Subsaharyjskiej (Pankiewicz et al., 2019). Nowe ramy finansowe UE na lata 2021-2027, powodują, że budżet EFR przeznaczany na współpracę rozwojową będzie podłączony do całkowitego budżetu UE i nie będzie już osobnym instrumentem finansowym. Mimo tego, wedle Wieloletnich Ram Finansowych na lata 2021-2027 UE przeznaczy równowartość 29 mld EUR pomocy dla Afryki. Dodatkowo, UE w 2019 roku zebrała w ramach inicjatywy Oficjalna Pomoc Rozwojowa (z ang. Official Development Assistance; pakiet w ramach OECD) „73,6 mld EUR, z czego 25,9 mld EUR trafiło do Afryki”.

Przykładowym wykorzystaniem środków z Europejskiego Funduszu Rozwoju jest rozbudowa infrastruktury drogowej (np. w Gwinei połączenie drogowe Kankan-Kouremale-Bamako), zwiększenie bezpieczeństwa żywieniowego, czy zaopatrzenie w wodę pitną i podstawowe warunki sanitarne w Afryce Subsaharyjskiej (Kaba, 2022; European Commission, 2020b; Parlament Europejski, 2021).

Ważnym działaniem UE jest także bezpośrednia działalność pomocowa, poprzez m.in. „wspieranie działań ochronnych dla dzieci dotkniętych konfliktami zbrojnymi, takich jak wsparcie psychospołeczne, poszukiwanie rodzin i ich identyfikacja” (EEAS, 2022c).


CZĘŚĆ WNIOSKOWO-REKOMENDACYJNA

– Rozwój współpracy pomiędzy organizacjami jest jawnie widoczny. Oprócz coraz większego zaangażowania obu stron w rozwój wspomnianych powyżej punktów wspólnych, mamy również do czynienia z obopólną zgodą dotyczącą m.in. problemu klimatycznego. Obie organizacje dostosowują swą politykę wprowadzając inicjatywy pro-klimatyczne, wpływając na państwa członkowskie. Inwestycje oraz gospodarka państw afrykańskich będzie zmuszona do podporzadkowania się odgórnym regulacjom.

– Ważne jest, aby poprawić sposób zarządzania środkami humanitarnymi oraz rozwojowymi pochodzącymi z UE, aby uniknąć historycznych problemów z ich dystrybucją – mając na uwadze korupcję, nadużycia itp.

– Malado Kaba, analityczna z Center for Global Development podkreśla konieczność zagwarantowania Afrykańczykom swobodnej decyzyjności, aby uniknąć dominacji politycznej przez jedną ze stron. Jej przykład dotyczył Chin w Afryce – dokładnie Forum Współpracy Chińsko-Afrykańskiej (z ang. Forum on China-Africa Cooperation), podczas którego Chińczycy w jednostronny sposób zakreślali politykę współpracy, stawiając na pierwszym planie interesy chińskie. Unia Europejska musi uniknąć takiego scenariusza. Obopólne interesy muszą być konkretnie ustalone, a dialog między organizacjami powinien być szczery (Kaba, 2022).

– Nicholas Westcott, analityk z European Council on Foreign Relations zaznacza w analizie „Shared fortunes: Why Britain, the European Union, and Africa need one another” konieczność skoordynowanego działania Unii Europejskiej i Wielkiej Brytanii odnośnie polityki dotyczącej kontynentu afrykańskiego (Westcott, 2022).

– Ważne jest także, aby współpraca UE-UA służyła poszerzaniu afrykańskiego handlu wewnątrzregionalnego. Statystycznie rzecz ujmując: wskaźnik rozwoju handlu między państwami członkowskimi w UE wynosi 67%, a w UA to zaledwie 15%. Umowa o Afrykańskiej Strefie Wolnego Handlu (z ang. African Continental Free Trade Area) podpisana w Kigali, w 2018 roku, ma za zadanie poszerzyć tenże handel w perspektywie długoterminowej.


BIBLIOGRAFIA

African Union. (2013). Agenda 2063: The Africa We Want.
https://au.int/en/agenda2063/overview

African Union. (2022a). 6th European Union – African Union Summit: A Joint Vision for 2030:
Vol. 16/2022
. African Union.

African Union. (2022b). African Union and European Union step up digital cooperation for
Sustainable Development in Africa following EU-AU Summit
. PRESS RELEASES.
https://au.int/en/pressreleases/20220323/african-union-and-european-union-step-digital-cooperation-sustainable

Consilium. (2022). Szczyt Unia Europejska – Unia Afrykańska, 17–18 lutego 2022.
https://www.consilium.europa.eu/pl/meetings/international-summit/2022/02/17-18/

EEAS. (2017). Europe and Africa: a partnership of equals.
https://www.eeas.europa.eu/node/36031_en

EEAS. (2022a). Africa and the EU. Strategic Communications. https://www.eeas.europa.eu/eeas/africa-and-eu_en

EEAS. (2022b). EU-AU Commitment to Multilateralism. Factsheet.
https://www.eeas.europa.eu/eeas/eu-au-commitment-multilateralism_en

EEAS. (2022c). EU-AU Partnership for Migration and Mobility. Factsheet. https://www.eeas.europa.eu/eeas/eu-au-partnership-migration-and-mobility_en

EEAS. (2022d). EU-AU Partnership for Peace, Security and Governance. Factsheet.
https://www.eeas.europa.eu/eeas/eu-au-partnership-peace-security-and-governance_en

European Commision. (2022). Africa-EU Partnership – International Partnerships.
https://international-partnerships.ec.europa.eu/policies/africa-eu-partnership_en

European Commission. (2020a). Questions and Answers: Towards a Comprehensive Strategy with Africa. European Commission. https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/qanda_20_375

European Commission. (2020b). The European Union and Africa: Partners in Trade. Regulation.
https://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2022/february/tradoc_160053.pdf

Kaba, M. (2022). What a True Partnership of Equals Would Mean for the European Union and African Union. The Center for Global Development.
https://www.cgdev.org/blog/what-true-partnership-equals-would-mean-european-union-and-african-union

Pankiewicz, K., Kędzierska, J., & Zajączkowski, K. (2019). Unia Europejska a rynki wschodzące (B. Górka-Winter (ed.)). Instytut Nauki o Polityce.

Parlament Europejski. (2021). Noty tematyczne o Unii Europejskiej: Afryka. Noty Tematyczne o Unii Europejskiej.
https://www.europarl.europa.eu/factsheets/pl/sheet/71/polityka-ochrony-srodowiska-

Westcott, N. (2022). Shared Fortunes: Why Britain, the European Union, and Africa Need
One Another
(Policy Brief).

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

This site is protected by reCAPTCHA and the Google Privacy Policy and Terms of Service apply.

Skip to content