Policjo! Jak możemy ci pomóc?

Kryzys funkcjonowania Policji (październik – listopad 2018) prowokuje do zrewidowania dotychczasowego sposobu myślenia o partycypacji społecznej w działaniach policji. Oprócz przekonania o tym, że włączanie obywateli w bieg spraw z zakresu bezpieczeństwa jest wyższym poziomem rozwoju policji, pojawia się myśl, iż takie zaangażowanie w warunkach kryzysu, stanowić może kompensację niewydolności tej organizacji.

Partycypacja społeczna rozumiana jest jako „bezpośrednie i pośrednie, sformalizowane

i niesformalizowane, indywidualne i kolektywne uczestnictwo obywateli w podejmowaniu

i wykonywaniu decyzji dotyczących dobra wspólnego”[1]. P. Uziębło zauważa, „że udział obywateli w zarządzaniu publicznym nie powinien być ograniczony wyłącznie do udziału

w wyborach. Obywatele sami określają, co dla nich stanowi największy problem i w jaki sposób najlepiej go rozwiązać. Partycypacja obywatelska zaczyna się tam, gdzie władze konsultują rozwiązanie problemu z obywatelami przed podjęciem decyzji”[2]. Wyidealizowane myślenie o możliwościach włączania obywateli w działania na rzecz bezpieczeństwa kieruje nas w stronę koncepcji community policing, praktykowanej w wielu krajach. Niewątpliwie główną zaletą tej koncepcji jest umożliwienie udziału obywateli w zarządzaniu bezpieczeństwem lokalnym poprzez współokreślanie priorytetowych problemów kryminalnych i udział w ich rozwiązywaniu.

Jak zauważają badacze tego społecznego fenomenu w bezpieczeństwie, koncepcję community policing „znamy (…) wtedy, gdy ją widzimy, ale trudno ją zdefiniować”[3]. Przegląd literatury przedmiotu pozwolił jednak badaczom wyróżnić następujące jej charakterystyki:

• „community policing jest wtedy, gdy mieszkańcy i policjanci (…) wiążą się (…) ze sobą, żeby walczyć z przestępczością”[4];

• „community policing jest policyjno-społecznym partnerstwem, w którym policja i społeczeństwo współpracują ramię w ramię, ażeby zrozumieć co społeczeństwo uznaje

za problemy. Mogą one dotyczyć niezamieszkałych domów, zarośniętych przestrzeni, zagospodarowania przestrzeni, problemów szkolnych, i innych miejskich problemów, za które odpowiadają inne instytucje”[5];

• „community policing kładzie nacisk na ustanowienie aktywnego partnerstwa pomiędzy policją i społecznościami lokalnymi w celu ograniczenia przestępczości i poprawy bezpieczeństwa” [6];

• „community policing jest aktywną współpracą pomiędzy policją i przestrzegającym prawo społeczeństwem w celu zapobiegania przestępczości, zatrzymywania sprawców przestępstw, znajdowania rozwiązań problemów i poprawy jakości życia” [7];

• „community policing jest raczej filozofią niż specyficzną taktyką (…) proaktywnym, zdecentralizowanym podejściem ukierunkowanym na redukcję przestępczości, brak porządku i lęk przed przestępczością, intensywnie angażującym przez długi czas, tych samych policjantów, w sprawy społeczności lokalnej co zapewnia powstanie więzi interpersonalnej

z mieszkańcami” [8].

Cechami wspólnymi badanych charakterystyk są: „poprawa relacji ludzkich pomiędzy policjantami i mieszkańcami; wzrost bezpieczeństwa społecznego poprzez udoskonalenie strategii kontrolowania przestępczości; maksymalizacja technik zapobiegania przestępczości; potwierdzenie założeń koncepcji społeczeństwa; zwiększenie wykorzystania obywateli do quasi-policyjnych działań”[2].

A zatem, community policing (CP) nie jest szczególnym rodzajem programu zapobiegania przestępczości, nie jest zbiorem działań, nie jest również skierowaniem personelu do kontaktu

z obywatelami. CP jest raczej filozofią działania organów ściągania, sposobem myślenia

o poprawie bezpieczeństwa publicznego. Chociaż nie istnieje wystandaryzowana strategia wdrażania CP, za podstawowe elementy tej koncepcji uznaje się:

• transformację organizacyjną;

• partnerstwo ze społecznościami lokalnymi;

• rozwiązywanie problemów [8].

Zastanówmy się przez chwilę tylko nad jednym elemencie, transformacją organizacyjną. Zaznaczając, że wyjęcie go z pełnego kontekstu CP, jest jedynie rozważaniem nad koncepcją społecznego outsoursingu kapitału ludzkiego w policji. Niemającego wiele wspólnego z CP.

W przypadku kryzysu funkcjonowania policji, np. powodowanego absencją policjantów na dużą skalę, odpowiednio przygotowana organizacja może osiągność zdolność do kompensacji utraconej zdolności działania. Stanie się tak wyłącznie wtedy, kiedy w warunkach normalnego funkcjonowania, poprzedzającego ewentualny kryzys, obywatele w sposób stały mają określoną rolę w organizacji policyjnej, i regularnie ją wypełniają. Oznacza to, że zaangażowani mieszkańcy praktykują „policing”, i zdobywając doświadczenie, stanowią rezerwę w kapitale ludzkim organizacji.

Istotne z punku poszukiwania społecznej innowacji i zdolności do kompensacji braków kadrowych policji, są jednak społeczne role pełnione w tej formacji. A. Myhill proponuje, ażeby zaangażowanie społeczności w działania policji rozumieć jako „proces umożliwiający uczestnictwo obywateli i społeczności w działania policji na wybranym przez nich poziomie, począwszy od udzielania informacji i reasekurację po uprawnienie ich do identyfikacji

i wdrażania rozwiązań dla lokalnych problemów oraz wpływania na strategiczne priorytety

i decyzje”[9].

Liczne przykłady adaptacji organizacyjnej w celu włączenia obywateli, odnajdziemy w działaniach policji brytyjskiej i współpracujących z nią instytucjach pomocowych. Biorąc pod uwagę możliwości zaangażowania obywateli w proces tworzenia bezpieczeństwa na różnych jego etapach, powstało wiele instytucjonalnych form bezpośredniego zaangażowania wolontariuszy w działania na rzecz bezpieczeństwa[10]:

• Special constabulary – formacja odpowiednio przeszkolonych i przygotowanych ochotników, którzy pracują wspólne z policjantami w celu wspierania ich w realizacji zadań policyjnych.

Są uznawani za istotny element więzi regularnej policji ze społecznościami lokalnymi, w których policjanci realizują swoje zadania. Po ukończeniu specjalistycznego szkolenia, członkowie formacji posiadają takie same uprawnienia jak policjanci i noszą podobne umundurowanie.

Na rzecz lokalnej policji pracują minimum 4 godziny w tygodniu. Mogą otrzymywać środki finansowe na pokrycie kosztów i wydatków związanych ze swoją działalnością (np. w Szkocji

i niektórych policjach w Anglii), lecz generalnie jest to działalność nieodpłatna;

• Police Support Volunteers (PSVs) – są to wolontariusze, którzy poświęcają swój czas

na wspieranie policjantów i pracowników policji. Wykonują głównie prace biurowe takie jak: czynności administracyjne, obsługa komputerów, obsługa monitoringu wizyjnego, obsługa punktów informacyjnych policji i recepcji w jednostkach policji. Główną zaletą tej formy zaangażowania jest wykorzystanie zidentyfikowanych umiejętności zawodowych i predyspozycji wolontariuszy przydatnych w działaniach policji. PSVs nie odbywają specjalistycznego szkolenia i nie noszą umundurowania. Wykonują powierzone im zadania z obowiązkiem zachowania tajemnicy służbowej i ochrony danych osobowych oraz przestrzegania zasad etyki zawodowej obowiązujących policjantów;

• Neighbourhood & homewatch network – to sieć interpersonalnych powiązań, pomiędzy osobami zamieszkującymi wspólne sąsiedztwo, zawiązana w celu wzmocnienia kontroli społecznej nad zamieszkiwanym obszarem. Powstały efekt zwiększonej kontroli społecznej ma utrudniać lub uniemożliwiać popełnianie przestępstw, wykroczeń i eliminować występowanie zachowań antyspołecznych. Taka aktywność mieszkańców koordynowana jest przez policjanta wyznaczonego do stałej współpracy z daną społecznością lokalną. W początkowej fazie aktywizowania mieszkańców, instruowani są oni o zasadach nadzorowania swojego miejsca zamieszkania, sprawowania wizualnego nadzoru i sposobach powiadamiania policji

o zidentyfikowanych ryzykach. Obszar zamieszkania objęty takim społecznym dozorem, w celu uzyskania zwiększonego efektu odstraszania potencjalnych sprawców, oznaczany jest tablicami informacyjnymi;

• Crime Stoppers – jest niezależną organizacją non profit, której celem jest pomoc w wykryciu

i zatrzymaniu sprawców przestępstw. Istotnym elementem tej inicjatywy jest zapewniający anonimowość całodobowy numer telefonu, na który można przekazywać wszelkie informacje na temat przestępstw. Alternatywnie obywatele mogą wysyłać informacje anonimowo za pośrednictwem strony internetowej. Główną rolą wolontariuszy zaangażowanych w takie działania jest obsługa systemu powiadamiania oraz promowanie inicjatywy crime stoppers. Promocja zapewniać ma zwiększenie społecznego zasięgu inicjatywy i zyskanie zaufania dla tej organizacji wspierającej proces wykrywania przestępstw i ich sprawców;

• Street pastors – pastorzy uliczni stanowią wyznaniową odpowiedź Kościoła i związków wyznaniowych na miejskie problemy przestępczości. Inicjatywa angażuje wolontariuszy do utrzymywania kontaktu z ludźmi na ulicach. Podejmują oni działania opiekuńcze, wysłuchują problemów i podejmują dialog, w szczególności z młodymi ludźmi, którzy czują się wykluczeni

i marginalizowani;

• Street Angels/Christian Nightlife Initiatives Network – „aniołami ulicy” są wolontariusze w miastach i miasteczkach w całej Wielkiej Brytanii, którzy działają w ruchu Christian Nightlife Initiatives Network. Pracują w centrach miast w piątkowe i sobotnie wieczory w pobliżu lokali gastronomicznych. Ich zadaniem jest niesienie pomocy osobom znajdującym się pod wpływem alkoholu, które potrzebują wsparcia. Działają również w szkołach, uczelniach i z grupami młodzieży, realizując programy edukacyjne na temat alkoholu, narkotyków i odpowiedzialności karnej. Statystyki policyjne wskazują, że na obszarach objętych działaniami „aniołów ulicy”

w weekendy odnotowuje się znacznie mniejszą liczbę zdarzeń powodowanych przez nietrzeźwych;

• National Association of Chaplains to the Police – „kapelani Policji” zapewniają duchowe wsparcie osobom będącym w potrzebie. Dbają o osoby, które z różnych względów mają kontakt z policją, jak i o samych policjantów w momentach dla nich krytycznych. Funkcję kapelana pełnią osoby reprezentujące różne wyznania, gotowe poświęcić na rzecz działań policji co najmniej dwie godziny w tygodniu. Kapelani działają poprzez utrzymywanie stałego kontaktu z organizacją i dostępności dla każdego, kto potrzebuje porozmawiać w zaufaniu. Wspierają policjantów w związku z ich stresującą i pełną napięć służbą. Odwiedzają w razie potrzeby osoby w ich domach lub w szpitalach i są dostępni w krytycznych momentach życia. Działają, wyłącznie opierając się na zasadach wyznawanej wiary. Nie posiadają żadnych uprawnień policyjnych;

• Victim Support – jest organizacją pożytku publicznego udzielającą bezpłatnej i poufnej (emocjonalnej i praktycznej) pomocy ofiarom przestępstw, świadkom, ich rodzinom i innym osobom dotkniętym przestępstwem. Prowadzi również kampanie na rzecz praw ofiar. Działalność oparta jest na pracy wolontariuszy. W ramach udzielanej pomocy emocjonalnej wolontariusze wysłuchują i udzielają informacji i wskazówek. Pomagają pozbyć się przykrych odczuć i odzyskać poczucie kontroli nad życiem. Pomoc praktyczna polega na prostych czynnościach pomocowych takich jak pomoc w wypełnianiu formularzy (w przypadku roszczeń odszkodowawczych), naprawa uszkodzonych drzwi i okien, instalacja alarmu. Możliwe jest również wsparcie polegające na zapewnieniu pomocy medycznej, uzyskaniu tymczasowego miejsca zamieszkania, asysty podczas postępowania procesowego przed różnymi organami;

• Community Speedwatch – to społeczny program mający na celu ograniczenie nadmiernej prędkości pojazdów, powodującej zagrożenia dla społeczności lokalnej. Program umożliwia wolontariuszom pracę w ich społeczności i współpracę z policją na rzecz podniesienia świadomości zagrożeń nadmierną prędkością i pomaga mieszkańcom kontrolować lokalnie problem;

• Independent Custody Visitors – realizowany społeczny nadzór nad przetrzymywaniem osób w aresztach policyjnych. Członkowie powołanej przez Home Office społecznej organizacji Independent Custody Visiting Association, prowadzą niezapowiedziane wizyty w celu sprawdzenia przestrzegania norm przetrzymywania osób w areszcie. Społeczni kontrolerzy odgrywają istotną rolę w podnoszeniu standardów i zapewnieniu sprawiedliwego traktowania zatrzymanych. Ich wizyty przyczyniają się również do zwiększenia odpowiedzialności

i transparentności działania policji, zwiększając w ten sposób społeczne zaufanie. Organizacja ściśle współpracuje z rządem i instytucjami wymiaru sprawiedliwości;

• Independent Advisory Groups – niezależne grupy doradcze reprezentujące poszczególne grupy społeczne, które regularnie odbywają spotkania z policją. Podczas spotkań stwarzane są warunki do przekazywania przez policję informacji zwrotnej społeczności lokalnej

i sygnalizowania bieżących potrzeb bezpieczeństwa.

Pośród wskazanych przykładów partycypacji społecznej, na uwagę zasługuje przykład umożliwienia obywatelom pełnienia funkcji „społecznych policjantów” (special constabulary). Taką formę uznać należy za wyjątkową, zważywszy na to, że jest delegowaniem uprawnień policyjnych obywatelom, którzy mogą oddziaływać na innych obywateli i ich bezpieczeństwo. Aktywność taka, w typologii społecznego zaangażowania w bezpieczeństwo, pozycjonowana jest na samym szczycie piramidy partycypacji społecznej.

Kryzys jest szansą na rozwój. Tak należy podejść do bieżących wydarzeń w Policji powodowanych kilkutysięczną absencją policjantów w służbie w tym samym czasie, jak również trwałym trendem zmiejszania się liczebności tej formacji. Należy zadbać o stworzenie warunków organizacyjnych do bezpośredniego udziału wolontariuszy w pracach policyjnych. Czynności administracyjne i porządkowe, prace biurowe stanowią potencjalne obszary włączenia obywateli bez ryzyk dla bezpieczeństwa, jak i dla nich samych. Przykłady brytyjskie pokazują, że jest to możliwe i realnie zwiększa potencjał działań policji, nawet jeśli boryka się ona

z problemami wewnętrznymi. Należy jednak również zauważyć, że taka współpraca z obywatelami nie stanowi realizacji filozofii community policing, lecz jest jedynie sposobem pozyskiwania personelu dla organizacji na podstawie altruistycznych pobudek prospołecznych.

[1] Olech A., Kaźmierczak T., Modele partycypacji publicznej, w: Partycypacja publiczna – o uczestnictwie obywateli w życiu lokalnej wspólnoty, Fundacja Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2011

[2] Uziębło P., Demokracja partycypacyjna, Instytut Badań Społecznych, Gdańsk 2009

[3] Champion D., Rush G., Policing in the Community, New Jersey 1997

[4] DeWitt Ch., Community policing in Seatle: A Model Partnership Between Citizens and Police, Washington 1992

[5] Findley K., Taylor W., Re-Thinking Neighborhood Policing, Journal of Contemporary Criminal Justice, 1990

[6] Moore M., Problem-Solving and Community Policing, , [w:] Tonry M, Morris N. (red.), Modern Policing, Chicago 1992, s. 99

[7] Brown L., Community Policing: A Partnership With Promise, The Police Chief, 1992

[8] Lawrence S., McCarthy B., What Works in Community Policing? A Best Practices Context for Measure Y Efforts, Berkeley 2013

[9] Myhill A., Community engagement in policing, London 2014

[10] https://www.police.uk/volunteering/, (dostęp: 30.10.2018)