Przetwarzanie danych osobowych przez Policję

Z moich obserwacji, wynika, że znajomość przepisów dotyczących ochrony danych osobowych (ODO), a co za tym idzie również naszych praw z tym związanych jako obywateli jest w Polsce na niskim poziomie. Tym bardziej nie znane są szczegóły przepisów dotyczących zagadnień związanych z przetwarzaniem danych obywateli przez organa ścigania oraz wymiaru sprawiedliwości.

Najdobitniej świadczą o tym dane, które przestawiłem w tabeli poniżej. W latach 2018-2019 Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych wydał w tej materii 47 decyzji, nie uwzględniając ani razu skargi obywateli. Najczęściej skarżono się w ww. materii na przetwarzanie danych w KSIP (Krajowy System Informacji Policji) oraz KCIK (Krajowe Centrum Informacji Kryminalnych). Inne skargi dotyczyły przetwarzania danych np. przez Areszty Śledcze, Prokuraturę, Sądy, Straż Graniczną i inne organa państwa.

Jednym z możliwych wniosków wynikających z tych danych jest taki, że skarżąc się na działania Policji – obywatele czynią to bez znajomości prawa lub podając niewłaściwe podstawy swoich roszczeń.

Decyzje Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych (PUODO) w związku z przetwarzaniem danych osobowych przez Policję.

Celem niniejszego artykułu nie jest zwiększenie liczby skarg obywateli na działania Policji w kwestii ODO lecz uświadomienie, jakie przepisy regulują przetwarzanie danych osobowych przez tę instytucję.

Podstawy prawne:

1. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych),

2. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/680, z dnia 27 kwietnia 2016 r.

w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych przez

właściwe organy do celów zapobiegania przestępczości, prowadzenia postępowań przygotowawczych, wykrywania i ścigania czynów zabronionych i wykonywania kar, w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylająca decyzję ramową Rady 2008/977/WSiSW,

2. Ustawa z 10 maja 2018 o ochronie danych osobowych,

3. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji,

4. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 23 sierpnia 2018 r. w sprawie przetwarzania informacji przez Policję,

5. Ustawa z dnia 14 grudnia 2018 r. o ochronie danych osobowych przetwarzanych w związku z zapobieganiem i zwalczaniem przestępczości.

Dodatkowo w zakresie korzystania z bazy KCI:

Kolejnym powodem, dla którego postanowiłem zająć się tematem przetwarzania danych osobowych przez Policję były liczne w ostatnich miesiącach nadużycia władzy oraz prawa przez funkcjonariuszy tej formacji. Warto mieć wiedzę i dedykuję ja również funkcjonariuszom Policji – na jakich zasadach, w jakich okolicznościach i w jaki sposób mogą być pozyskiwane i przetwarzane dane osobowe obywateli. Ilość wydanych w tej materii aktów prawnych wymienionych przeze mnie wyżej jest znaczna, co wydawałoby się precyzuje prawa i obowiązki obu stron: obywatela i Policji. Czy tak jest i dlaczego w związku z tym mamy wiele wątpliwości? Zamierzam przynajmniej w części odpowiedzieć na to pytanie. Oczywiście nie sposób w krótkiej publikacji omówić wszystkich przypadków o których mowa w ww. aktach prawnych.

Zanim przejdę do tematu – przypomnienie podstawowych praw obywatelskich wynikających z najważniejszego w Polsce aktu prawnego jakim jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 31.

1. Wolność człowieka podlega ochronie prawnej.

2. Każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa innych. Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje.

3. Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

Art. 41.

1. Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą. Pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie.

(….)

5. Każdy bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania.

Art. 51.

1. Nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby.

2. Władze publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych informacji o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym.

Przypominanie zapisów Konstytucji RP wydaje się niepotrzebne ale obserwując bieżące wydarzenia w Polsce – wydaje mi się to konieczne.

JAKIE DANE OSOBOWE PRZETWARZA POLICJA?

Polska Policja, podobnie jak Policje wielu państw dla realizacji swoim obowiązków, a w szczególności zapewnienia spokoju i bezpieczeństwa obywateli maja prawo do gromadzenia i przetwarzania bardzo szerokiego zakresu danych osobowych. Nikt nie neguje takiego prawa pod warunkiem, że jest ono stosowane dla dobra obywateli, a nie przeciwko nim, dla eliminowania z życia społecznego przestępców, a nie dla bezprawnego wsparcia określonej władzy, leczenia frustracji lub dla innych celów niezgodnych z obowiązującym porządkiem prawnym. Bezprawne działania Policji mogą doprowadzić w ekstremalnej formie do buntu społeczeństwa, czego konsekwencje obserwujemy ostatnio w Stanach Zjednoczonych.

Reagowanie Policji na różnego rodzaju sytuacje nazywane są interwencją

Interwencja Policji – co to takiego?

Zgodnie z par. 2 ppkt. 7 – Zarządzenia nr 213 Komendanta Głównego Policji z dnia 28 lutego 2007 r – „Interwencja – szybkie włączenie się policjanta lub policjantów w tok zdarzenia naruszającego normy prawne lub zasady współżycia społecznego i podjęcie działań zmierzających do ustalenia charakteru, rodzaju i okoliczności powstałego zdarzenia oraz przedsięwzięć ukierunkowanych na przywrócenie naruszonego porządku prawnego lub zasad współżycia społecznego”.

W związku ze scenami, jakie obserwowałem z zażenowaniem, kiedy to funkcjonariusze policji za wszelka cenę pozyskiwali dane obywateli spacerujących ulicami polskich miast podczas legitymowania – warto przypomnieć art. 13. (Ustawy z dnia 14 grudnia 2018 r. o ochronie danych osobowych przetwarzanych w związku z zapobieganiem i zwalczaniem przestępczości).

[Dopuszczalny zakres przetwarzania danych osobowych]

1. Właściwe organy przetwarzają dane osobowe wyłącznie w zakresie niezbędnym dla zrealizowania uprawnienia lub spełnienia obowiązku wynikającego z przepisu prawa.

Takim przepisem prawa jest np. art. 14 Ustawy o policji – realizowany przy pomocy art. 15 wymienionej ustawy. Oznacza to, że czynność legitymowania obywatela (uprawnienie z art. 15) może być realizowana wyłącznie w celach określonych w art. 14

Art. 15 1. Policjanci wykonując czynności, o których mowa w art. 14, mają prawo:

1) legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości;

Art. 14. [Zadania Policji]

1. W granicach swych zadań Policja wykonuje czynności: operacyjno-rozpoznawcze, dochodzeniowo-śledcze i administracyjno-porządkowe w celu:

1) rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw, przestępstw skarbowych i wykroczeń;

2) poszukiwania osób ukrywających się przed organami ścigania lub wymiaru sprawiedliwości, zwanych dalej „osobami poszukiwanymi”;

3) poszukiwania osób, które na skutek wystąpienia zdarzenia uniemożliwiającego ustalenie miejsca ich pobytu należy odnaleźć w celu zapewnienia ochrony ich życia, zdrowia lub wolności, zwanych dalej „osobami zaginionymi”.

2. Policja wykonuje również czynności na polecenie sądu, prokuratora, organów administracji państwowej i samorządu terytorialnego w zakresie, w jakim obowiązek ten został określony w odrębnych ustawach.

3. Policjanci w toku wykonywania czynności służbowych mają obowiązek respektowania godności ludzkiej oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka.

4. Policja w celu realizacji ustawowych zadań może korzystać z danych o osobie, w tym również w formie zapisu elektronicznego, uzyskanych przez inne organy, służby i instytucje państwowe w wyniku wykonywania czynności operacyjno-rozpoznawczych oraz przetwarzać je w rozumieniu ustawy z dnia 14 grudnia 2018 r. o ochronie danych osobowych przetwarzanych w związku z zapobieganiem i zwalczaniem przestępczości (Dz. U. z 2019 r. poz. 125), bez wiedzy i zgody osoby, której dane te dotyczą.

5. Administrator danych, o których mowa w ust. 4, jest obowiązany udostępnić dane osobowe policjantowi wskazanemu w imiennym upoważnieniu Komendanta Głównego Policji, Komendanta CBŚP, Komendanta BSWP, komendantów wojewódzkich Policji lub uprawnionego policjanta, po okazaniu tego upoważnienia oraz legitymacji służbowej. Fakt udostępnienia tych danych podlega ochronie na podstawie ustawy z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych.

5a. Policja może, w zakresie koniecznym do wykonywania jej ustawowych zadań, korzystać z informacji kryminalnej zgromadzonej w Krajowym Centrum Informacji Kryminalnych.

5b. W celu wykonywania zadań w zakresie kontroli ruchu drogowego, o których mowa w art. 129 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2018 r. poz. 1990, z późn. zm.), Policja może prowadzić wyszukiwania informacji za pośrednictwem Krajowego Punktu Kontaktowego, na zasadach określonych w art. 80k-80r tej ustawy.

Jak wynika z powyższych przepisów policja nie ma prawa legitymowania obywatela na podstawie „widzimisię” i musi mieć do tego podstawę prawną. Przypominam, tym funkcjonariuszom, którzy o tym zapomnieli, że Policja jako instytucja państwowa musi !!! działać w ramach i w granicach prawa. „Art. 7 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. stanowi, że organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa, zawiera normę zakazującą domniemywania kompetencji takiego organu i tym samym nakazuje, by wszelkie działania organu władzy publicznej były oparte na wyraźnie określonej normie kompetencyjnej”

Jednocześnie przestrzegam, że w przypadku kiedy Policja lub inny uprawniony organ ma faktyczną podstawę prawna do legitymowania – odmowa poddania się tej czynności lub wprowadzenie w błąd co do naszych danych osobowych może być ścigane na podstawie art. 65 Kodeksu Wykroczeń: „§ 1. Kto umyślnie wprowadza w błąd organ państwowy lub instytucję upoważnioną z mocy ustawy do legitymowania:

1) co do tożsamości własnej lub innej osoby,

2) co do swego obywatelstwa, zawodu, miejsca zatrudnienia lub zamieszkania,

podlega karze ograniczenia wolności albo grzywny.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto wbrew obowiązkowi nie udziela właściwemu organowi państwowemu lub instytucji, upoważnionej z mocy ustawy do legitymowania, wiadomości lub dokumentów co do okoliczności wymienionych w § 1.”

Co do skarg obywateli odnośnie przetwarzania danych kierowanych do UODO.

Prawo przetwarzania danych osobowych przez Policję wynika m.in. z art. 20 ustawy o Policji – „Art. 20. 1. W celu realizacji zadań ustawowych Policja jest uprawniona do przetwarzania informacji, w tym danych osobowych, z zachowaniem ograniczeń wynikających z art. 19” (art. 19 mówi o działaniach operacyjnych)”.

Co istotne jak podkreśla ustawa:

Art. 20 ust.1 lit. c. Policja jest uprawniona do przetwarzania informacji, w tym danych osobowych, w zakresie niezbędnym do realizacji zadań ustawowych lub wykonywania uprawnień związanych z prowadzeniem postępowań administracyjnych, realizacją czynności administracyjno-porządkowych oraz innych czynności, do przeprowadzania których funkcjonariusze Policji są uprawnieni na podstawie ustaw, w celach innych niż określone w art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2018 r. o ochronie danych osobowych przetwarzanych w związku z zapobieganiem i zwalczaniem przestępczości, w tym ma prawo przetwarzać dane osobowe, o których mowa w art. 9 i art. 10 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych osobowych) (Dz. Urz. UE L 119 z 04.05.2016, str. 1, z późn. zm.1)), zwanego dalej „rozporządzeniem (UE) 2016/679”, z wyłączeniem danych dotyczących kodu genetycznego.

Czytając literalnie należy jak mniemam rozumieć ten zapis, iż Policja nie może zmuszać nikogo do podawania danych oraz przetwarzać danych inaczej niż na podstawie ustawy. Jest to kolejne potwierdzenie wymienionego przeze mnie wcześniej zapisu wynikającego z Konstytucji RP oraz przepisów o ochronie danych osobowych.

Należy stwierdzić, że Policja ma prawo przetwarzać dane osobowe uzyskiwane przez inne służby, instytucje państwowe oraz organy władzy publicznej. Mówią o tym bardzo szeroko zapisy m.in. art. 20, 21 ustawy o Policji, ustawy Prawo o ruchu drogowym i wielu innych ustawach.

W ostatnich miesiącach media donosiły o działaniach Policji, której funkcjonariusze mieli zatrzymywać obywateli, którzy legalnie protestowali na ulicach, a wręcz tych, którzy wyłącznie spacerowali ulicami nie popełniając żadnego przestępstwa czy wykroczenia. Jak informowano – bez przedstawienia im jakichkolwiek zarzutów mieli być daktyloskopowani, rozbierani i pobierano im wymaz celem określenia DNA. Mam nadzieję, że były to nieprawdziwe informacje. Policja ma prawo dokonywania takich czynności ale wyłącznie w stosunku do osób podejrzanych.

Art. 20 ust. 1lit. k. (Ustawy o Policji) W przypadku podejrzanych Policja pobiera wymazy ze śluzówki policzków oraz dane osobowe, o których mowa w art. 21a ust. 2 pkt 2 lit. b–h i art. 21h ust. 2 pkt 2 i 3, w celach, o których mowa w art. 15 ust. 1 pkt 3a lit. d.

Art. 21 h ust. 2. W zbiorach danych daktyloskopijnych są przetwarzane:

1) informacje, w tym dane osobowe, dotyczące:

a) osób podejrzanych lub podejrzanych o popełnienie przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego,

b) nieletnich dopuszczających się czynów zabronionych przez ustawę jako przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego,

c) osób stwarzających zagrożenie, o których mowa w ustawie z dnia 22 listopada 2013 r. o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności

seksualnej innych osób,

d) osób, o których mowa w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych,

e) oskarżonych lub skazanych za popełnienie przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego,

f) osób poszukiwanych,

g) cudzoziemców, od których zostały pobrane odciski linii papilarnych w sytuacjach, o których mowa w art. 35 ust. 2, art. 324 pkt 1 i art. 394 ust. 3 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach lub

art. 30 ust. 1 pkt 3, art. 92 ust. 1 i art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, lub art. 73a ustawy z dnia 14 lipca 2006 r. o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin (Dz. U. z 2017 r. poz. 900 oraz z 2018 r. poz. 650),

h) śladów linii papilarnych, które mogą pochodzić od osób zaginionych,

i) niezidentyfikowanych śladów linii papilarnych z miejsc przestępstw,

j) osób, o których mowa w art. 20 ust. 1l;

Przypominam, że definicja podejrzanego wynika z Kodeksu Postępowania Karnego.

Art. 71. KPK

§ 1. Za podejrzanego uważa się osobę, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpienie do przesłuchania w charakterze podejrzanego.

W krótkim artykule nie sposób opisać wszystkich uprawnień Policji, która niewątpliwie ma prawo do przetwarzania danych osobowych obywateli. Umocowanie takie znajduje się również w art. 23 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (RODO) (UE) 2016/679. Zaledwie dotknąłem tematu ale zamierzam go kontynuować w kolejnych publikacjach.

Celem artykułu absolutnie nie jest nawoływanie do nieposłuszeństwa obywatelskiego wobec legalnych działań Policji i innych służb ochrony porządku publicznego. Celem jest uświadomienie obywateli i funkcjonariuszy, że uzyskiwanie danych i ich przetwarzanie MUSI odbywać się na podstawie ustawowej i z zachowaniem praw obywateli.

Proszę o komentarze do artykułu – być może mylę się w jakiejś kwestii albo ktoś ma inny pogląd. Merytoryczna dyskusja zawsze pozwala na wypracowanie wspólnego stanowiska, pogłębia wiedzę obywateli o ich prawach i obowiązkach oraz sprzyja stosowaniu dobrego prawa w praktyce.