Reforma Policji i Straży Granicznej w Republice Estonii jako udany przykład unifikacji instytucji od

W większości państw Unii Europejskiej zadaniem Policji jest ochrona porządku publicznego, zaś Straż Graniczna odpowiada za ochronę granic. Natomiast w Republice Estonii w 2009 r. doszło do ważnej reformy służb mundurowych odpowiedzialnych za bezpieczeństwo wewnętrzne państwa. Po trzech latach prac przyjęto nową Ustawę o Policji i Straży Granicznej, która zakładała unifikację Policji, Straży Granicznej oraz Rady ds. Obywatelstwa i Migracji w jeden podmiot[1].

Ideą reformy było kompleksowe połączenie zasobów związanych z bezpieczeństwem wewnętrznym państwa: doświadczonego personelu, funduszy i sprzętu pod jednym kierownictwem w celu zwiększenia efektywności działań służb. Istotnym argumentem było również przystąpienie Republiki Estonii do strefy Schengen i konieczność wzmocnienia kontroli na zewnętrznej granicy Unii Europejskiej. Nie bez znaczenia były także kwestie oszczędności związane z połączeniem trzech podmiotów w jedną całość (mniej urzędników administracyjnych, jedna księgowość, wspólne zamówienia itp.).

Dodatkowym założeniem reformy było zwiększenie centralizacji oraz wprowadzenie zasad zarządzania mających na celu ujednolicenie działań Policji w całym kraju. Bazując na byłych prefekturach Policji, terenowych jednostkach Straży Granicznej oraz regionalnych biurach Rady ds. Obywatelstwa i Migracji utworzono cztery nowe prefektury Policji i Straży Granicznej (Północny, Południowy, Wschodni i Zachodni). Na terenie każdej z prefektur znajduje się sieć posterunków oraz biur obsługi.

Na czele Policji i Straży Granicznej stoi Dyrektor Generalny, powoływany na 5-letnią kadencję przez Rząd Republiki na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych po wysłuchaniu opinii Komisji Prawnej Riigikogu.

Strukturę organizacyjną Policji i Straży Granicznej oparto na czterech filiach – policji kryminalnej, policji porządku publicznego, straży granicznej oraz sprawach obywatelstwa i migracji. Za poszczególne sektory odpowiadają Zastępcy Dyrektora Generalnego powoływani przez Ministra Spraw Wewnętrznych na wniosek Dyrektora Generalnego Policji i Straży Granicznej.

Zgodnie z art. 2 ustawy o Policji i Straży Granicznej organ ten jest instytucją władzy wykonawczej podporządkowaną Ministerstwu Spraw Wewnętrznych. Do głównych zadań Policji i Straży Granicznej na podstawie art. 3 i 4 ustawy należy m.in., wykrywanie przestępstw, ochrona porządku publicznego, ochrona granic oraz operacje poszukiwawczo-ratownicze w obszarze morskim i wód śródlądowych, sprawy z zakresu obywatelstwa, migracji, wydawania dokumentów, a także ochrona najważniejszych osób w państwie (m.in. Prezydenta, Premiera oraz szefów rządów delegacji zagranicznych przebywających na terytorium Estonii). Ponadto Policja i Straż Graniczna współpracuje z innymi organami państwa w ramach swoich kompetencji w zakresie przeciwdziałania i eliminowania zagrożeń dla porządku publicznego.

Szczególnie ważnym zadaniem Policji i Straży Granicznej w kontekście obrony narodowej i bezpieczeństwa wewnętrznego jest ochrona granic, które reguluje Ustawa o granicy państwowej[2]. Na podstawie z art. 18 ustawy Policja strzeże i chroni granicę państwową zgodnie ze swoimi kompetencjami. Dotyczy to granicy terytorialnej oraz morskiej, gdyż zadanie ochrony przestrzeni powietrznej ustawa powierza Estońskim Siłom Obrony.

Wszyscy funkcjonariusze Policji i Straży Granicznej bez względu na to jakie wykonują zadania (np. śledztwa kryminalne, ochrona granic, kontrola ruchu drogowego) posiadają status policjantów. Osoba ubiegająca się o zatrudnienie w Policji i Straży Granicznej musi spełniać określone warunki m.in. posiadać estońskie obywatelstwo, ukończone 19 lat, co najmniej średnie wykształcenie, pełną zdolność do czynności prawnych, biegłe władać językiem estońskim w zakresie przewidzianym przez prawo, spełniać wymagania zdrowotne do uzyskania kwalifikacji zawodowych funkcjonariusza policji.

Policja i Straż Graniczna jest największą instytucją rządową w Republice Estonii i zatrudnia ponad 5000 osób, zaś jej budżet w 2016 r. wynosił 174.3 mln euro (1,97% budżetu państwa)[3].

Należy zaznaczyć, że Urząd Kontroli Państwowej w raporcie z 2016 pozytywnie ocenił rezultaty wdrożenia reformy z 2009 r. i połączenie trzech instytucji w jeden podmiot. Wskazano, że zmniejszenie personelu nie wpłynęło na jakość usług świadczonych przez nową służbę[4]. Jako mankament wskazano jednak, że podczas procesu połączenia Policji, Straży Granicznej oraz Rady ds. Obywatelstwa i Migracji, skupiono się głównie na oszczędnościach oraz przepisach prawa wymaganych do unifikacji tych trzech podmiotów. Za mało miejsca w momencie połączenia poświęcono zaś na analizę funkcji tych instytucji oraz jakości świadczonych przez nie usług publicznych[5].

[1]Police and Border Guard Act, Passed 06.05.2009 (RT I 2009, 26, 159), subsequently amended, https://www.riigiteataja.ee/en/eli/ee/515092017001/consolide/current (dostep: 30.09.2018)

[2]State Borders Act, Passed 30.06.1994 (RT I 1994, 54, 902), subsequently amended, https://www.riigiteataja.ee/en/eli/ee/528062017001/consolide/current (dostęp: 30.09.2018)

[3]National Audit Office, Course and effectiveness of the establishment of the Police and Border Guard Board, 2016 s. 1

[4]Największe oszczędności osiągnięto dzięki ograniczeniu kosztów pracy, które w 2015 r. były o 8% niższe niż całkowite koszty pracy trzech połączonych instytucji w 2008 r. Pod koniec 2015 r. Policja i Straż Graniczna zatrudniała o tysiąc pracowników mniej niż w 2010 r.

[5]National Audit Office, Course and effectiveness of the establishment of the Police and Border Guard Board, op. cit. s. 1-2