„Who is who w konflikcie syryjskim”? Jaką rolę odgrywa w nim od 2016 r. Turcja?

Turecka agresja w Syrii – ramy prawne i konsekwencje

Turecka rozgrywka w Syrii cz. I : W jaki sposób Turcja walczy o wpływy w regionie?

Wprowadzenie

Od 2011 roku, globalne i regionalne mocarstwa toczą w Syrii dramatyczną walkę o wpływy. Na zwycięzcę czeka możliwość dominacji ekonomicznej i militarnej w regionie oraz zabezpieczenie poczucia bezpieczeństwa swojego państwa. Ten swoisty „kocioł bałkański XXI” wieku, niczym w soczewce, uwydatnia wady światowych i regionalnych systemów bezpieczeństwa międzynarodowego, brak szacunku dla prawa międzynarodowego oraz niestabilność sojuszy stworzonych w wieku bipolarnego podziału świata.

Nie sposób nie zauważyć, że jednym z kluczowych graczy jest Turcja – członek NATO o strategicznej pozycji, oraz strona Europejskiej Konwencji Praw Człowieka stanowiącej jeden z najbardziej zaawansowanych systemów regionalnych ochrony praw człowieka. Niestety, analiza działań tureckich w Syrii prowadzi do pesymistycznej konkluzji. Zaś doniesienia o licznych naruszeniach prawa międzynarodowego i europejskiego oraz niebywałej brutalności Turków nie mogą być przemilczane.

Wojna – nie wojna

Turcja pod władzą Erdogana rozpoczęła swoją rozgrywkę w Syrii nie za pomocą wojsk państwowych, a poprzez pro tureckie bojówki. Te jednak szybko odniosły porażkę, co w ostateczności doprowadziło do wzrostu twardej militarnej obecności sił tureckich. W ciągu ostatnich czterech lat (2016-2019), Turcja rozpoczęła i przeprowadziła w Syrii trzy operacje wojskowe skierowane przeciwko bojownikom syryjsko-kurdyjskim (określane jako „operacje antyterrorystyczne”). Były one prowadzone przez połączone siły konwencjonalne i bojówki.

Biorąc pod uwagę międzynarodowe zobowiązania jak i strategiczną lokalizację Turcji należy dokładniej przyjrzeć się jej poczynaniom w Syrii i odpowiedzieć sobie na szereg pytań. Pomimo, że sytuacja na miejscu wciąż ewoluuje, perspektywa czasowa jak i dostęp do mediów, w tym mediów społecznościowych, których znaczenia we współczesnych konfliktach nie można bagatelizować, pozwalają na wysnucie pierwszych wniosków co do tego w jaki sposób należy prawnie zakwalifikować owe „operacje antyterrorystyczne”. Istotnym faktem jest to, że rząd turecki uważa kurdyjską milicję (PKK / KCK / PYD / YPG) wraz z ruchami ISIS za organizacje terrorystyczne.

Zasadniczym pytaniem jest czy działania te stanowią naruszenie prawa międzynarodowego (prawa do użycia siły, międzynarodowego prawa konfliktów zbrojnych oraz międzynarodowego prawa ochrony praw człowieka) i czy ofiary mają szansę dochodzić sprawiedliwości przed sądem?

Jednak zanim przejdziemy do próby odpowiedzi na powyższe pytania, należy pokrótce przedstawić co właściwie działo się w Syrii od 2016 roku i jaką rolę odegrała w tym Turcja. Stąd też pierwszy wpis otwierający serię o tureckiej rozgrywce w Syrii poświęcony jest przedstawieniu „operacji antyterrorystycznych” o jakże perswazyjnych nazwach Tarcza Eufratu, Gałązka Oliwna i Źródło Pokoju.

Kocioł syryjski – czyli who is who w konflikcie w Syrii

Sytuacja w Syrii jest wyśmienitym przykładem konfliktu, w którym stykają się globalne i regionalne napięcia, których kumulacja przyczyniła się do największego kryzysu uchodźczego w XXI wieku (w czym Turcja miała również swój udział). Napięcia te objawiają się w postaci ciągle zmieniającego się tygla uczestników wojny domowej, którzy zmieniają fronty w tak płynny sposób, że nierzadko ciężko jest zrozumieć kto jest sojusznikiem a kto wrogiem. Mimo, że sojusze i narracje zmieniają się, konflikt dalej trwa, a ludzie tracą życie, zdrowie i swój dobytek.

Podaje się, że w wojnie domowej w Syrii bierze aktywny udział około 1 500 grup zbrojnych i bojówek, choć tylko część z nich może być sklasyfikowana jako zorganizowana grupa zbrojna. Do najważniejszych zawodników owej rozgrywki należy zaliczyć:

– Siły zbrojne państw takich jak Arabia Saudyjska, Francja, Iran, Izrael, Jordania, Niemcy, Rosja, Stany Zjednoczone, Syria i Turcja;

– Siły pro-asadowskie, czyli syryjskie siły zbrojne pod dowództwem Baszara Al- Asada, Hezbollah i bojówki szyickie;

– Islamską opozycję, czyli ISIS (znane również jako ISIL, IS, Państwo Islamskie i Daesh), Hajat Tahrir asz-Szam (znane wcześniej jako Dżabhat an-Nusra i Dżabhat Fath asz-Szam), Ahrar asz-Szam oraz Dżajsz al-Islam;

– Nie-islamską opozycję, czyli Wolną Armię Syrii (Free Syrian Army, FSA), Front Południowy (the Southern Front), Syryjskie Siły Demokratyczne (Syrian Democratic Forces, SDF);

– Siły kurdyjskie, czyli Partię Unii Demokratycznej (Democratic Union Party, PYD), Powszechne Jednostki Ochrony (The People’s Protection Units, YPG) oraz Partię Pracujących Kurdystanu (the Kurdistan Workers’ Party, PKK).

Operacja Tarcza Eufratu (sierpień 2016 roku – marzec 2017 roku)

Pierwszym znaczącym zaangażowaniem się Turków w Syrii była operacja Tarcza Eufratu (Operation Euphrates Shield, OES). Zgodnie z oficjalnymi tureckimi komunikatami, podstawowym założeniem OES była samoobrona przed atakami ze strony terrorystów i wyeliminowanie obecności ISIS na granicy z Turcją. Jednak jak pokazała praktyka, domyślnym celem tej operacji było przejęcie terytorium Syrii między kantonami kontrolowanymi przez Kurdów (Kobanê, Dżazira i Afrin).

Główna operacja lądowa (czyli zdobycie Dżarabulus, Ar-Ra’i i Al-Bab z rąk ISIS) została przeprowadzona przez tureckie siły specjalne i tureckie siły zbrojne wraz z lokalnymi bojówkami takimi jak Wolna Armia Syrii. W trakcie tej średnio udanej pod względem wojskowym operacji, trudno było znaleźć jedną klarowną strukturę operacyjną Turków i ich syryjskich sojuszników. Niemniej można przyjąć, że przynajmniej w teorii, Turcja kontrolowała to co się dzieje na terenach na których walczyły jej siły.

Siły tureckie ogłosiły zwycięstwo po 216 dniach walk. Według Washington Institute for Near East Politics, straty tureckie były istotne, gdyż zginęło 71 żołnierzy a 220 zostało rannych, a ponadto zginęło ponad 614 pro tureckich bojowników. Po stronie „terrorystów” zginęło 500 kurdyjskich bojowników YPG.

Operacja Gałązka Oliwna (styczeń – kwiecień 2018 roku)

Następnym krokiem Turcji było wycięcie kolejnego fragmentu Syrii z rąk kurdyjskich – to jest obszaru wokół miasta Afrin. W dniu 20 stycznia 2018 roku doszło do ataku na stronę syryjską, choć de facto kurdyjską. W notatce skierowanej do Rady Bezpieczeństwa ONZ, rząd turecki miał wyjaśnić, że „zagrożenie terroryzmem z Syrii kierowanym na tureckie granice nie skończyło się (…) wzrost liczby ataków rakietowych i ostrzałów nękających wymierzonych w prowincje Hatay i Kilis w Turcji z regionu Afrin w Syrii, który jest pod kontrolą organizacji terrorystycznej PKK / KCK / PYD / YPG, spowodował śmierć wielu cywilów i żołnierzy oraz pozostawił jeszcze więcej rannych.” Zarzuty te nie zostały potwierdzone żadnym międzynarodowym dochodzeniem. Co więcej, do dzisiaj kwestionuje się to czy owe ataki na terytoria tureckie miały rzeczywiście miejsce przed rozpoczęciem Operacji Gałązka Oliwna (Operation Olive Branch, OOB).

Po trzech miesiącach skoordynowanej ofensywy powietrznej i naziemnej Afrin został zdobyty przez połączone siły tureckie i pro-tureckie bojówki. Już w tamtym czasie międzynarodowe organizacje i podmioty pozarządowe wyraziły obawy dotyczące masowych ataków na ludność cywilną, w tym dzieci, przeprowadzanych przez siły tureckie.

Według Syryjskiego Obserwatorium Praw Człowieka (SOHR)* straty w ludziach wynikające z OOB były następujące: 96 zabitych żołnierzy tureckich, 616 zabitych pro tureckich bojowników, 1 586 zabitych bojowników YPG, 91 zabitych żołnierzy syryjskich i 389-500 zabitych osób cywilnych.

*Biorąc pod uwagę praktyczne trudności z wiarygodnością dziennej liczby zgonów ze wszystkich stron w wojnie domowej w Syrii i niezależnie od faktu, że to biuro informacyjne znane jest jako „opozycyjne” lub anty-asadowskie, autorzy postanowili dostarczyć dane według SOHR [jeśli są dostępne], ponieważ ich raporty są często cytowane przez główne serwisy informacyjne.

Operacja Źródło Pokoju (październik – listopad 2019 roku)

Elementem zamykającym zdobywanie fragmentów Syrii była Operacja Źródło Pokoju (Operation Peace Spring, OPS) rozpoczęta przez Turcję 9 października 2019 roku. Cele tureckie były oficjalne dwa: po pierwsze ustalano prawem kaduka „strefę bezpieczeństwa” głęboką na 30 km, po drugie pozyskano w ten sposób przestrzeń dla przesiedlenia 3,6 miliona syryjskich uchodźców.

OPS była w pełni przygotowaną operacją wojskową. Ataki były dobrze skoordynowane pomiędzy wszystkimi uczestnikami działań zbrojnych (tureckimi siłami zbrojnymi, USA i Rosją. W praktyce siły kurdyjskie (YPG i SDF) musiały wycofać się z głównych miast przy granicy turecko-syryjskiej, a część obszaru kontrolowanego przez stronę kurdyjską (Kobanê i Manbidż) przeszła pod kontrolę rządu syryjskiego.

Rząd turecki nazwał OPS dyplomatycznym i militarnym zwycięstwem. Jednak reakcja społeczności międzynarodowej była odmienna. OPS spowodowała wysyp kolejnych oskarżeń o masowe naruszenia praw człowieka przez wojska tureckie, a w szczególności przez pro tureckie bojówki syryjskie. W toku działań zbrojnych zarzuca się stronie tureckiej ataki na ludność cywilną, użycie zabronionych środków walki, takich jak biały fosfor i napalm, oraz przeprowadzanie czystek etnicznych (w celu wyparcia ludności kurdyjskiej z północy Syrii).

Straty w ludziach wynikłe z OPS, według SOHR, to: 11 zabitych żołnierzy tureckich, 355 zabitych pro tureckich bojowników, 445 zabitych bojowników SDF, 29 zabitych żołnierzy syryjskich i 147 zabitych osób cywilnych.

Co dalej?

Powyżej opisane operacje „antyterrorystyczne” zostały już zakończone i należą do historii. Oznacza to, że przyszedł czas na ich rozliczenie, które powinno rozpocząć się od analizy prawnej przeprowadzonych działań. Jak wspomniano na wstępie, mamy tu do czynienia z różnorodnymi zarzutami odnoszącymi się kilku działów prawa międzynarodowego, o krajowym nie wspominając. Dlatego też dla zachowania porządku, kolejny wpis zostanie poświęcony zagadnieniu legalności wkroczenia sił tureckich na terytorium Syrii w świetle obowiązujących norm międzynarodowych, a dopiero później zostaną omówione konkretne naruszenia, które miały miejsce po przekroczeniu owych granic.

Źródła

1. Efe Can Gürcan, ‘Political geography of Turkey’s intervention in Syria: underlying causes and consequences (2011-2016) (2019), 11 Journal of Aggression, Conflict and Peace Research 1.

2. Loqman Radpey, ‘Kurdish Regional Self-rule Administration in Syria: A new Model of Statehood and its Status in International Law Compared to the Kurdistan Regional Government (KRG) in Iraq’ (2016) 17(3) Japanese Journal of Political Science 468.

3. Metin Gürcan, ‘Assessing the Post–July 15 Turkish Military’ (Policy Note 59, The Washington Institute For Near East Policy 2019) 5.

4. ‘Turkey deploys more tanks in Syria, warns Kurdish YPG’ (Al-Jazeera, 25 sierpień 2016) <www.aljazeera.com/news/2016/08/turkey-deploys-tanks-syria-warns-kurdish-ypg-160825131652728.html

5. ‘Turkey can start new operation if necessary as Euphrates Shield ends: PM’ (Daily News, 29 marzec 2017) <www.hurriyetdailynews.com/turkey-can-start-new-operation-if-necessary-as-euphrates-shield-ends-pm–111401>

6. ‘Dzięki operacji Peace Spring Turcja zdemolowała teatr szantaży i schematów oraz ujawniła prawdę’ (Oficjalna strona internetowa Prezydenta Republiki Turcji, 24 październik 2019) <https://tccb.gov.tr/en/news/542/112274/-with-operation-peace-spring-turkey-has-taken-down-the theatre-of-blackmails-and-schemes-and-has-revealed-the-truth->

7. Identyczne listy Stałego Przedstawiciela Turcji przy Organizacji Narodów Zjednoczonych, skierowane do Sekretarza Generalnego i Przewodniczącego Rady Bezpieczeństwa z dnia 20 stycznia, UN Doc S/2018/53.

8. Syria war: Turkey 'indiscriminately shelling civilians in Afrin’ (BBC, 28 luty 2018) <www.bbc.com/news/world-middle-east-43228472>

9. Oficjalne dokumenty Zgromadzenia Ogólnego ONZ (24 wrzesień 2019) UN Doc A/74/PV.3 20 – 21.

10. Mitch Prothero, ‘The 1,000 elite US troops in Syria are making a chaotic and demoralizing retreat after Trump cancelled their mission’ (Business Insider, 15 październik 2019) www.businessinsider.com/1000-us- troops-chaotic-demoralizing-retreat-syria-2019-10?r=US&amp%3BIR=T

11. Umut Uras, ‘Turkey’s Operation Peace Spring in northern Syria: One month on’ (Al-Jazeera, 8 listopad2019) <www.aljazeera.com/news/2019/11/turkey-operation-peace-spring-northern-syria-month-191106083300140.html>

12. ‘Trump makes way for Turkey operation against Kurds in Syria’ (BBC, 7 październik 2019) <www.bbc.com/news/world-middle-east49956698intlink_from_url=https://www.bbc.com/news/topics/cp7r8vgl2y7t/kurds&link_location=live-reporting-story>

13. Pełny tekst wspólnego oświadczenia Turcji i USA z 17 października 2019 roku jest dostępny na stronie: https://www.whitehouse.gov/briefings-statements/united-states-turkey-agree-ceasefire-northeast-syria/

14. Pełny tekst wspólnego oświadczenia Turcji i Rosji z 22 października 2019 roku jest dostępny na stronie: https://www.aljazeera.com/news/2019/10/full-text-turkey-russia-agreement-northeast-syria-191022180033274.html

15. Bethan McKernan i Julian Borger, ‘Turkey and Russia agree on deal over buffer zone in northern Syria’

(The Guardian, 22 październik 2019) <www.theguardian.com/world/2019/oct/22/turkey-and-russia-agree-deal-over-buffer-zone-in-northern-syria

16. Joanne Stocker, ‘Syrian government forces set to enter Kobani and Manbij in SDF deal’ (The Defense Post,

13 październik, 2019) <https://thedefensepost.com/2019/10/13/syria-govternment-russia-kobani-manbij-

sdf/>

17. ‘Rzecznik Prezydenta Republiki Turcji Kalın: Operacja Peace Spring uniemożliwiła ustanowienie państwa terroru na północy Syrii’ (Oficjalna strona internetowa Prezydenta Republiki Turcji, 4 listopad 2019) <www.tccb.gov.tr/en/news/542/112421/presidential-spokesperson-kalin-operation-peace-spring-has-thwarted-aims-to-establish-a-terror-state-in-the-north-of-syria->

18. Bel Trew, ‘Turkey faces scrutiny over alleged use of white phosphorus on children in northern Syria’ (The Independent, 18 October 2019) <www.independent.co.uk/news/world/middle-east/syria-turkey-ceasefire-war-crimes-middle-east-a9161586.html>

19. Eric Schmitt, ‘U.S. Envoy in Syria Says Not Enough Was Done to Avert Turkish Attack’ (The New York

Times, 7 listopad 2019) <www.nytimes.com/2019/11/07/world/middleeast/us-envoy-william-roebuck-syria.html>;

20. ‘Syria: Damning evidence of war crimes and other violations by Turkish forces and their allies’ (Amnesty International, 18 październik 2019) <www.amnesty.org/en/latest/news/2019/10/syria-damning-evidence-of-war-crimes-and-other-violations-by-turkish-forces-and-their-allies/>;

21. Robin Wright, ‘America’s Ally in Syria Warns of Ethnic Cleansing by Turkey’ (The New Yorker, 20

październik 2019) <www.newyorker.com/news/q-and-a/americas-ally-in-syria-warns-of-ethnic-cleansing-

by-turkey>.