Współdziałanie formacji bezpieczeństwa wewnętrznego w związku z zagrożeniem terrorystycznym

Od 15 lutego 2019 roku, w związku z zapewnieniem bezpieczeństwa podczas trwania konferencji dotyczącej sytuacji na Bliskim Wschodzie, w Warszawie obowiązuje pierwszy stopień alarmowy „Alfa” oraz drugi stopień alarmowy w zakresie systemów teleinformatycznych „Bravo-CRP”. Oznacza to, że uzyskano informacje o możliwości wystąpienia zdarzenia o charakterze terrorystycznym, którego rodzaj i zakres jest trudny do przewidzenia, natomiast w obszarze teleinformatyki zwiększyło się zagrożenie wystąpienia takiego zdarzenia, jednak konkretny cel ataku nie został jeszcze zidentyfikowany[1]. Ogłoszone stopnie alarmowe korelują także z innymi zarządzeniami władz publicznych w zakresie bezpieczeństwa i porządku publicznego, np. tymczasowym przywróceniem kontroli na granicy z państwami–członkami Unii Europejskiej lub wprowadzonym czasowym zakazem noszenia broni oraz przemieszczania jej w stanie rozładowanym na terenie miasta stołecznego Warszawy[2]. Zastosowanie w praktyce tego typu rozwiązań należy ocenić pozytywnie, niezależnie od opinii na temat potrzeby organizowania w Polsce tego typu konferencji.

Zapisy ustawy o działaniach antyterrorystycznych oraz przepisy wykonawcze do niej obligują właściwe organy państwa do podjęcia ściśle określonych zadań. Warto pamiętać, że zgodnie z tymi regulacjami w przypadku wprowadzenia różnych stopni alarmowych i różnych stopni alarmowych CRP powinno się wykonać zadania przewidziane dla stopnia wyższego. Należy w związku z tym między innymi założyć, że Policja mogła przeprowadzić sprawdzenie zabezpieczeń w obiektach infrastruktury krytycznej, natomiast Żandarmeria Wojskowa w obiektach należących do komórek i jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej lub przez niego nadzorowanych albo administrowanych przez te komórki i jednostki organizacyjne. Nie można także wykluczyć, że Szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego wydał Policji zalecenie szczególnego zabezpieczenia poszczególnych obiektów w Warszawie[3]. Z innych czynności, z pewnością wzmożono kontrolę dużych skupisk ludności, imprez masowych i zgromadzeń publicznych, sprawdzono działanie środków łączności wykorzystywanych w celu zapewnienia bezpieczeństwa oraz wprowadzono całodobowe dyżury administratorów systemów kluczowych dla funkcjonowania organizacji i personelu uprawnionego do podejmowania decyzji w sprawach bezpieczeństwa systemów teleinformatycznych[4].

Wspomniana ustawa dość ściśle rozdziela kompetencje poszczególnych formacji i służb w obszarze działań antyterrorystycznych oraz będących ich elementem – działań kontrterrorystycznych. Za zapobieganie zdarzeniom o charakterze terrorystycznym, w tym koordynację prowadzonych przez uprawnione podmioty czynności operacyjno–rozpoznawczych, dotyczących tego typu zdarzeń odpowiada Szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Natomiast za przygotowanie do przejmowania kontroli nad tymi zdarzeniami, reagowaniem w przypadku ich wystąpienia i odtwarzaniem zasobów przeznaczonych do tego reagowania odpowiada minister właściwy do spraw wewnętrznych – aktualnie jest to Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, działający przy pomocy podległych sobie formacji.

Z kolei w działaniach antyterrorystycznych prowadzonych na miejscu zdarzenia o charakterze terrorystycznym, czołową rolę odgrywa Policja, a w niektórych przypadkach Żandarmeria Wojskowa, odpowiedzialna za ich prowadzenie na obszarach lub w obiektach należących do komórek i jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej lub przez niego nadzorowanych albo administrowanych przez te komórki i jednostki organizacyjne. Finalnie, w działaniach antyterrorystycznych mamy więc do czynienia z możliwym łącznym funkcjonowaniem podmiotów podległych bezpośrednio Premierowi (MSWiA, Szef ABW) lub właściwym ministrom (MSWiA, MON), a w działaniach kontrterrorystycznych wprost wymienionych – Policji, Straży Granicznej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Żandarmerii Wojskowej i Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej[5]. Współdziałanie to, w aspekcie analityczno–informacyjnym, może uwzględniać Służbę Ochrony Państwa, Straż Marszałkowską, Państwową Straż Pożarną, Krajową Administrację Skarbową i Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, a w zakresie zapewniania bezpieczeństwa publicznego, także wojewodów i organy samorządu terytorialnego (np. w związku z wydaniem decyzji o zakazie przeprowadzania imprez masowych lub zakazie zgromadzenia). Na miejscu zdarzenia o charakterze terrorystycznym współpracować będą wszystkie kompetentne formacje i instytucje publiczne, a inne organizacje, przedsiębiorcy i osoby fizyczne powinny wykonywać skierowane do nich polecenia i żądania kierującego działaniami.

Reasumując, liczba podmiotów współdziałających ze sobą w związku z przeprowadzonym zamachem terrorystycznym może być poważna, szczególnie w rejonach gęsto zaludnionych i z bogatą infrastrukturą. Działania antyterrorystyczne w fundamentalnych obszarach działania (zapobieganie–przygotowywanie do przejmowania kontroli nad sytuacją–reagowanie–usuwanie skutków–odtwarzanie zasobów) przypominają czynności z zakresu zarządzania kryzysowego i w szczególności po przeprowadzeniu ataku terrorystycznego tak można je pojmować. Podstawowy nasuwający się przykład zamachu terrorystycznego – przy użyciu ładunku wybuchowego lub broni palnej – spowoduje co najmniej konieczność: odizolowania obszaru akcji, wstrzymania komunikacji masowej i ruchu kołowego w rejonie działań, fizycznej likwidacji zagrożenia, sprawdzenia terenu pod kątem pirotechnicznym lub ujęcia sprawców, udzielenia pomocy medycznej poszkodowanym, ugaszenia pożarów, ewakuacji osób zagrożonych do zorganizowanych w tym celu miejsc, rozpoznania możliwości uszkodzenia źródeł zasilania w energię w uszkodzonych budynkach i odłączenia tych źródeł, dokonania oceny uszkodzenia konstrukcji przez nadzór budowlany, udrożnienia dróg, zapewnienia informacji medialnych i o utrudnieniach dla mieszkańców, zabezpieczenia dowodów przestępstwa, dokonania czynności procesowych w miejscach zamieszkania ustalonych sprawców, prowadzenia wzmożonych czynności analitycznych i operacyjno–rozpoznawczych, a także uzyskania stosownej dokumentacji służbowej od członków grupy kontrterrorystycznej, uzupełnienia przez nich amunicji i wyposażenia na wypadek kolejnego użycia – po ewentualnym udzieleniu pomocy psychologicznej. Należy mieć świadomość, że wszystkie opisane powyżej działania będą odbywały się w sytuacji wysoce stresogennej, przy ogromnym zniekształceniu potrzebnych lub nadmiarze zbędnych informacji oraz braku świadomości całkowitego potencjału terrorystów i ostatecznego celu ich ataku. Życie pokazuje, że w tego typu przedsięwzięciach niektóre działania są wykonywane zbyt wolno, a niektóre zbyt szybko, co może potęgować nerwowość u wykonawców i niezrozumienie u cywilnych obserwatorów lub w mediach.

Na podstawie analizy obowiązujących regulacji normatywnych, należy uznać, że wraz z wprowadzeniem w Warszawie stopni alarmowych Szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego powołał sztab koordynacyjny, w skład którego weszli przedstawiciele wszystkich służb specjalnych, Policji, Straży Granicznej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Krajowej Administracji Skarbowej, Żandarmerii Wojskowej i Rządowego Centrum Bezpieczeństwa. W przypadku wystąpienia zdarzenia o charakterze terrorystycznym do gremium tego można będzie powołać przedstawicieli innych organów administracji publicznej, jak również reprezentanta Prokuratora Generalnego. Sztab ten – co wynika z jego nazwy – nie ma charakteru decyzyjnego a do jego zadań należy jedynie rekomendowanie zmiany lub odwołania stopnia alarmowego oraz form i zakresu działania służb i organów wchodzących w jego skład[6].

Podstawową moc decyzyjną w przypadku wystąpienia ataku terrorystycznego będzie więc miał kierujący działaniami antyterrorystycznymi na miejscu zdarzenia o charakterze terrorystycznym, czyli – zależnie od rodzaju obiektu – wyznaczony funkcjonariusz Policji lub żołnierz Żandarmerii Wojskowej. To na tej osobie będzie również spoczywała odpowiedzialność za właściwe zorganizowanie pomiędzy wszystkimi uczestniczącymi w działaniach podmiotami współdziałania – rozumianego jako wspólne działanie co najmniej dwóch autonomicznych podmiotów dążących do efektywnego zrealizowania wspólnym wysiłkiem określonych celów, do których podmioty te zostały powołane[7]. Całość prowadzonych tak przedsięwzięć powinna przy tym cechować racjonalność, skuteczność oraz ekonomiczność a do współdziałania powinno dochodzić, kiedy siły podmiotu oczekującego wsparcia wyczerpały się albo ulegną wyczerpaniu, lub kiedy podmiotowi temu brakuje specjalistycznych możliwości wykonania zadania a posiada je podmiot wspierający. Należy zauważyć, że przewidziane w przepisach uprawnienia kierującego działaniami na miejscu zdarzenia o charakterze terrorystycznym są dosyć szerokie i pozwalają mu na przykład na wydawanie instytucjom, organizacjom, przedsiębiorcom oraz osobom fizycznym poleceń, zmierzających do minimalizacji lub usunięcia skutków zdarzenia, zapobieżenia powstaniu kolejnych zdarzeń lub wykrycia i ujęcia osób odpowiedzialnych za ich spowodowanie[8].

Wydaje się, że do współdziałania w związku z zagrożeniem terrorystycznym będzie dochodzić i dochodzi w wielu aspektach, począwszy od wymiany informacji o zagrożeniach oraz osobach, mogących mieć związek ze środowiskiem terrorystycznym, jak również w zakresie samego uzyskiwania tych informacji. Z uwagi na inne zasady współpracy, kierowania i dowodzenia, odmiennymi obszarami współdziałania będą zarówno działania antyterrorystyczne na miejscu zdarzenia o charakterze terrorystycznym, jak i odrębnie rozumiane w tym przypadku działania grupy kontrterrorystycznej. Jeszcze inne zasady będą związane z prowadzeniem czynności dochodzeniowo–śledczych, nie mogących wyłamywać się z regulacji dotyczących postępowania karnego.

Podstawową kwestią prawidłowego współdziałania będzie dysponowanie przez wszystkie uczestniczące w nim podmioty kompatybilnymi środkami łączności. W sytuacji przeładowania lub konieczności ograniczenia zasięgu łączności komórkowej w przypadku ataku, wymóg taki wydaje się aż nazbyt oczywisty. Istotną rolę będzie przy tym spełniało zapewnienie szybkiego, rzetelnego i bezpiecznego obiegu informacji, bez możliwości ich wypływu do osób nieuprawnionych lub dezinformacji. Zrozumiałe i znane powinny być przepisy dotyczące współdziałania, kompetencje poszczególnych instytucji oraz sposób podejmowania decyzji. Pewną rolę może też odgrywać wpojenie chęci współdziałania u przyszłych wykonawców i zrozumienie przez nich ograniczeń własnej formacji oraz możliwości równie kompetentnego wykonania zadania przez inny podmiot. Z uwagi na możliwość prowadzenia działań kontrterrorystycznych przez formacje generalnie podległe pod inne resorty (Policja i Straż Graniczna a Żandarmeria Wojskowa i Wojska Specjalne) odrębną kwestią pozostaje hipotetyczne użytkowanie tego samego uzbrojenia i wyposażenia przez operatorów.

Warto pamiętać, że wydolność każdego systemu tak naprawdę sprawdza się dopiero w praktyce, jednak oczywiście nikt tego Polsce nie życzy. Zagadnienia dotyczące współdziałania w związku z zagrożeniem terrorystycznym mają ogromne znaczenie, gdyż z racji skomplikowanego charakteru tej problematyki, z założenia nie zajmuje się nią jedna formacja lub służba. Same akty normatywne przewidują zaangażowanie do działania wielu podmiotów i należy się do tego odpowiednio przygotować. Niektóre obowiązujące inne przepisy, np. dotyczące stanu wyjątkowego, w nieco odmienny sposób regulują współdziałanie Policji i Sił Zbrojnych RP, natomiast część unormowań o charakterze antyterrorystycznym znajduje się w innych niż ustawa o działaniach antyterrorystycznych aktach normatywnych (np. o ochronie żeglugi i portów morskich, o ochronie granicy państwowej) i ich szczególne rozwiązania powinny być również uwzględniane.

Autor: Piotr HAC

[1] Art. 15 ustawy z dnia 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych (tekst jednolity Dz.U. z 2018 poz. 452).

[2] Zob. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 5 lutego 2019 r. w sprawie wprowadzenia czasowego zakazu noszenia broni i przemieszczania jej w stanie rozładowanym (Dz.U. poz. 233). Zakaz ten obowiązuje w dniach 11–15 lutego 2019 r. i wydano go na podstawie ustawy z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji (Dz.U. z 2017 poz. 1830 z późn. zm.).

[3] Art. 12 i art. 15 ust. 9 ustawy o działaniach antyterrorystycznych.

[4] Załącznik do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 25 lipca 2016 r. w sprawie zakresu przedsięwzięć wykonywanych w poszczególnych stopniach alarmowych i stopniach alarmowych CRP (Dz.U. poz. 1101).

[5] Opisywany system nie obejmuje przypadku, kiedy do zdarzenia o charakterze terrorystycznym wymierzonego przeciwko obywatelom lub mieniu Rzeczypospolitej Polskiej, bądź personelowi lub mieniu Sil Zbrojnych RP doszło poza granicami kraju. W tego typu sytuacjach wzrasta rola ministra właściwego do spraw zagranicznych lub Ministra Obrony Narodowej, zob. art. 19 ustawy o działaniach antyterrorystycznych.

[6] Zob. art. 17 ustawy o działaniach antyterrorystycznych.

[7] W. LIdwa, Współdziałanie w walce lądowej, Toruń 2000, s. 90.

[8] Art. 20 ust. 1 pkt 8 ustawy o działaniach antyterrorystycznych.