Wybrane metody walki z terroryzmem

Wybrane metody walki z terroryzmem – zapobieganie radykalizacji i konwergencja

Nowa Zelandia, pogrążona w żałobie, analizuje zapewne możliwości skuteczniejszego rozpoznania radykalnych środowisk, nie tylko dżihadystów, co z pewnością jest czynione ale także organizacji skrajnie prawicowych i pojedynczych sprawców kierujących się ekstremistycznymi ideologiami opartymi na przemocy. Taki radykalny przedstawiciel ruchu prawicowego[1] zaatakował społeczność muzułmańską w miejscu dość symbolicznym – mieście o nazwie Christchurch. W wyniku zamachów życie straciło 50 osób.

Terroryzm XXI wieku jawi się jako zjawisko złożone, wielopłaszczyznowe, nacechowane ponad-państwowym, globalnym charakterem organizacji i finansowania zbrodniczych działań. Nieodłącznym elementem prób definiowania współczesnego terroryzmu – obok jego dżihadystycznych źródeł – jest strach, jego budzenie i wykorzystywanie w grupach etnicznych, religijnych oraz społeczeństwach. Szczególnie jasno rysują się również konotacje polityczne działań terrorystycznych stanowiące podstawowy element definicyjny obok strachu i przemocy. Odnosząc się do celów działalności terrorystycznej podkreślić należy za Hoffmanem, że „terroryzm ma stworzyć władzę tam gdzie jej nie ma” a „terrorysta nie walczący o żadną sprawę nie jest terrorystą”[2].

Terroryzm, na potrzeby niniejszego artykułu, będzie rozumiany jako „umyślne działanie osoby lub osób polegające na użyciu przemocy albo groźby jej użycia zmierzające do uzyskania efektu zastraszenia, w celu wymuszenia określonego zachowania się organu państwowego lub samorządowego, instytucji, organizacji, osoby fizycznej lub prawnej albo grupy osób”[3]. Dywersyfikacja działań terrorystycznych opierać się może na wielu przesłankach. Interesującą propozycją analizowania zjawiska jest ujęcie ze względu na cel zamachu:

· wymuszenie określonych koncesji;

· zwrócenie uwagi opinii publicznej;

· spowodowanie chaosu;

· prowokowanie działań represyjnych i odwetowych;

· wymuszenie posłuszeństwa i współpracy;

· ukaranie winnych.[4]

Należy jednocześnie pamiętać, że zgodnie z nowelą z roku 2004 polski Kodeks karny w art. 115 § 20 podaje legalną definicję przestępstwa terroryzmu[5]. Nie jest ona wyczerpującym opisem zjawiska, stanowi jednak ważny element jego określania odnoszący się do celu działania sprawcy: „Przestępstwem o charakterze terrorystycznym jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 5 lat, popełniony w celu:

• poważnego zastraszenia wielu osób,
• zmuszenia organu władzy publicznej RP lub innego państwa albo organu organizacji międzynarodowej do podjęcia lub zaniechania określonych czynności,
• wywołania poważnych zakłóceń w ustroju lub gospodarce RP, innego państwa lub organizacji międzynarodowej – a także groźba popełnienia takiego czynu”.

Odnosząc się do motywacji terrorystów można wyróżnić: terroryzm polityczny, etno-religijny, kryminalny oraz terroryzm jednej sprawy (ang. single issue)[6]. W sposób szczególny należy zwrócić uwagę na terroryzm dżihadystyczny, obecny w świadomości wielu społeczeństw, zbierający krwawe żniwo głównie poza Europą i aktywnie doskonalący metody działania sprawców. Ostatnie tragiczne wydarzenia, każą także precyzyjnie analizować radykalne prawicowe i lewicowe ruchy i ideologie.

Odwołując się ponownie do niedawnych tragicznych wydarzeń w Nowej Zelandii, próbując wskazać wnioski służące wzmacnianiu odporności naszego państwa, należy zwrócić uwagę na dane pochodzące z analiz Europolu wskazujące na znaczące zróżnicowanie przynależności sprawców do organizacji terrorystycznych, gdzie dżihadyści wcale nie stanowią siły dominującej.

Ryc. 1 zamachy w 2017 r. w UE ze względu na przynależność sprawców

Źródło: Raport EUROPOLU – TESAT 2018

Jednocześnie za kluczowe należy uznać działania w lokalnym, najbliższym środowisku, skutkujące rozpoznaniem zagrożeń i wdrożeniem przedsięwzięć antyradykalizacyjnych, głównie zapobiegawczych. Wydaje się, w tym kontekście, że niezbędne jest określenie właściwej wagi przedsięwzięć zapobiegawczych, w szczególności zadań realizowanych w środowisku lokalnym. Ciekawym wzbogaceniem dyskusji w tej kwestii może być schemat opisujący kręgi wpływu mogące powodować zmiany w zachowaniu potencjalnych terrorystów oraz stosowne poziomy oddziaływania prewencyjnego – patrz ryc. 2.

Ryc. 2. Schemat kręgów wpływu na zachowania potencjalnych terrorystów – sytuacja brytyjska – autor Henry Shaftoe; na podstawie raportu dotyczącego projektu Cities against terrorism[i]

Pierwszy krąg to najbliższe otoczenie, które buduje podstawowe opinie i postawy mieszkańców (dzieci, młodzieży) konkretnej dzielnicy. Drugi krąg to podmioty zapewniające usługi komunalne, naukę, duszpasterstwo i inne. Te obszary kształtują, w największym stopniu, postawy młodych ludzi, a działania prowadzone przez instytucje mają decydujące znaczenie w długofalowej profilaktyce antyterrorystycznej. Istotnym wnioskiem akcentowanym w ramach międzynarodowych rozważań, w tym w ramach sieci RAN[7], jest konieczność implementowania strategii zwalczających ekstremizm, radykalizm, terroryzm nie tylko na poziomie centralnym, ale przede wszystkim w wymiarze lokalnym.

Akty terrorystyczne zwykle oparte są na zradykalizowanych jednostkach, często pochodzących z zamkniętych kulturowo środowisk lub wykluczonych społeczności i dotykają głównie obywateli tego samego państwa co formalna przynależność terrorystów. Jednostki wykluczone, ekstremistyczne, często po inicjacji z aktami przemocy, inspirowane także za pomocą narzędzi właściwych dla cyberprzestrzeni na przykład przez międzynarodowe organizacje terrorystyczne o charakterze sieciowym, radykalne ruchy religijne, polityczne lub inne, stanowić mogą poważne zagrożenie i źródło obaw społecznych.

Należy mieć świadomość, że na naszym terytorium niejednokrotnie przebywają (lub podróżują przez Polskę) osoby powiązane z terroryzmem. Dodatkowo polscy ekstremiści i inne osoby związane z poważną przestępczością wielokrotnie w przeszłości podejmowały próby lub dokonywały zamachów z wykorzystaniem materiałów wybuchowych, broni bojowej albo zastraszały innych za pomocą narzędzi teleinformatycznych powodując zagrożenie dla wielu osób. Nie można jednocześnie wykluczać rodzimych radykalnych sprawców mogących sięgać po metody bliskie terroryzmowi, atakować cele „miękkie”, dokonywać zabójstw w miejscach publicznych, obiektach handlowych i innych oraz np. podczas wydarzeń publicznych – zabójstwo Prezydenta Gdańska, dokonane w styczniu 2019 r.

Priorytety UE określają terroryzm, w szczególności zagranicznych bojowników terrorystycznych[8], nielegalną migrację i cyberprzestępczość jako najważniejsze zagrożenia w Europie. Wskazują jednocześnie Europejski Urząd Policji (Europol) jako głównego koordynatora wsparcia dla państw członkowskich i inicjatora wymiany informacji w tym zakresie (nielegalna migracja to priorytet Frontex) oraz działań wspólnotowych służących zwalczaniu przestępczości o takim charakterze. Polska aktywnie uczestniczy w pracach organizacji policyjnych, wzmacnia kompetencje analityczne, koordynacyjne i w zakresie wymiany informacji kryminalnych, co przekłada się na efektywność pracy wykrywczej w naszym kraju oraz wysoki poziom bezpieczeństwa.

Rys. 3. Liczba ataków (usiłowania i dokonania) w UE

Źródło: Raport EUROPOLU – TESAT 2018

Rys. 4. Aresztowania sprawców (terrorystów) w krajach UE w roku 2017

Źródło: Raport EUROPOLU – TESAT 2018

WYBRANE METODY WALKI Z TERRORYZMEM

Problematykę walki z terroryzmem należy rozpatrywać wieloaspektowo, łącząc kwestie spójnych, zdecydowanych działań w następujących obszarach:

· polityka społeczna i edukacja;

· przeciwdziałanie przestępczości i polityka karna

· ochrona infrastruktury krytycznej

· rozpoznanie zagrożeń terrorystycznych

· międzynarodowa współpraca Policji i służb specjalnych

· polityka zagraniczna

· polityka militarna

W celu skutecznego przeciwdziałania zagrożeniu terrorystycznemu należy prowadzić koherentne i kompleksowe działania, np.:

Polityka społeczna i edukacja:

• przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu w środowiskach narażonych na radykalizację i ekstremizm (imigranci, pseudokibice, młodzież z rodzin o problemach egzystencjalnych, członkowie radykalnych organizacji prawicowych lub lewicowych);
• włączenie społeczne ww. w celu przeciwdziałania wykluczeniu;
• promowanie tolerancji – akceptacji dla innych kultur, narodowości i religii;
• edukacja w zakresie rozpoznawania symptomów zagrożeń, zapobiegania niebezpieczeństwu oraz wyposażania mieszkańców w umiejętności dotyczące pożądanych zachowań w przypadku identyfikacji zagrożenia;
• podstawa programowa w szkołach podstawowych i średnich wzbogacona o elementy związane z bezpieczeństwem osób w związku z terroryzmem – Edukacja dla Bezpieczeństwa;
• ćwiczenia związane z ewakuacją szkół, urzędów, zakładów pracy oraz szkolenia praktyczne dotyczące reagowania w przypadku incydentu terrorystycznego;
• Badania naukowe i studia w zakresie bezpieczeństwa – rozwój dyscypliny nauki o bezpieczeństwie.

Przeciwdziałanie przestępczości, polityka karna:

• definicja kodeksowa terroryzmu i stosowne przepisy karne; specjalne rozwiązania ustawowe dotyczące służb odpowiedzialnych za przeciwdziałanie zjawisku – ustawa o zarządzaniu kryzysowym oraz ustawa o działaniach antyterrorystycznych zapewniająca jednolite podejście do problematyki w wymiarze państwa;
• wysoka kontrola przestępczości i ograniczanie zagrożeń (skuteczne zapobieganie zachowaniom przestępnym) podstawą bezpieczeństwa każdej społeczności lokalnej;
• zwalczanie poważnej przestępczości, w tym zorganizowanej i zatrzymywanie sprawców czynów związanych z: nielegalnym handlem i posiadaniem broni bojowej i materiałów wybuchowych, handlem ludźmi, produkcją, przemytem i handlem narkotykami, przemytem materiałów rozszczepialnych, finansowaniem terroryzmu etc.
• wysoko-profesjonalne działania kontrterrorystyczne – fizyczne zwalczanie terroryzmu pozostające w kompetencjach Policji (Biuro Operacji Antyterrorystycznych oraz pododdziały kontrterrorystyczne w kraju) oraz Żandarmerii Wojskowej, w odniesieniu do jednostek wojskowych;
• skuteczna realizacja czynności dochodzeniowo-śledczych, w tym przez Prokuraturę;
• sprawne działanie wymiaru sprawiedliwości.

Rozpoznanie zagrożeń terrorystycznych, w tym w ramach współpracy międzynarodowej:

• cywilne wywiad i kontrwywiad skoncentrowane na tym zagrożeniu oraz szerokie, ofensywne działania operacyjne CBŚP;
• skuteczna realizacji kontroli operacyjnej wobec środowisk stanowiących zagrożenie dla państwa;
• operacyjne rozpoznanie i skuteczna praca policyjna w każdym lokalnym środowisku powinny dawać szansę na zapobieżenie zamachom;
• funkcjonowanie organów koordynacyjnych, takich jak: Centrum Antyterrorystyczne ABW; Międzyresortowy Zespół do spraw przeciwdziałania terroryzmowi.
• wymiana informacji kryminalnych i bezpośrednia współpraca z EUROPOLem oraz INTERPOLem a także w ramach relacji bilateralnych z innymi państwami;
• wspólne działania operacyjne i procesowe w kraju i za granicą – większy zakres działania wspólnych grup dochodzeniowo-śledczych (JIT).

Infrastruktura krytyczna:

• wzmacnianie odporności infrastruktury krytycznej na zagrożenie terrorystyczne, w szczególności lotniska, dworce kolejowe, autobusowe, sieci przesyłowe kluczowych surowców oraz sieci elektroenergetyczne, zakłady chemiczne, zbrojeniowe i inne;
• troska o bezpieczeństwo transportu publicznego
• profesjonalne działanie w odniesieniu do celów „miękkich”: sklepy wielkopowierzchniowe, galerie handlowe, miejsca publiczne, areny sportowe i muzyczne, muzea, kościoły, synagogi, meczety etc.
• wzmacnianie krajowej współpracy multiinstytucjonalnej dotyczącej zwalczania terroryzmu – podjęcie kooperacji z pracownikami ochrony, SUFO/WSO w formie np. Platformy wymiany doświadczeń i informacji pomiędzy Policją a podmiotami świadczącymi usługi ochrony.

Polityka zagraniczna:

• zorientowana na budowanie koalicji państw zwalczających terroryzm
• budująca sojusze dające bezpieczeństwo Polsce wobec zagrożeń terroryzmem oraz innych zagrożeń: hybrydowych, militarnych, gospodarczych;
• unikająca projektów, inicjatyw wprost grożących eskalacją konfliktów;
• zmierzająca do wypracowania dokumentów międzynarodowych służących walce z terroryzmem;
• uczestniczenie w międzynarodowych gremiach konsultacyjnych;
• troska o każdego obywatela zagrożonego w wyniku zamachu terrorystycznego – w tym realizacja misji ratunkowych za granicą.

Polityka militarna:

• członkostwo w Sojuszu NATO i gotowość do realizacji działań zbrojnych wobec zagrożenia dla któregokolwiek członka NATO – kolektywna obrona;
• zapewnienie wsparcia Policji przez Siły Zbrojne RP w przypadku zagrożenia terroryzmem, głównie jednostka wojskowa GROM;
• utrzymywanie gotowości do reagowania na zagrożenia militarne i mieszane, w tym terrorystyczne (hybrydowe);
• rozpoznawanie zagrożeń dla Sił Zbrojnych RP i infrastruktury wojskowej oraz ich zwalczanie, w szczególności działania służb wojskowych – wywiadu i kontrwywiadu.

Dążąc do optymalizacji metodycznego przeciwdziałania terroryzmowi, zmierzając do integracji wysiłków państwa na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa obywatelom, wzmacniając system reagowania kryzysowego, głównie w wymiarze wewnętrznym, należy wyznaczyć cel administracji publicznej na każdym poziomie jej funkcjonowania. Celem powinna być konwergencja rozumiana jako zbieżność systemowa umożliwiająca postępujące, stopniowe i celowe niwelowanie różnic na rzecz ukształtowania uniwersalnego wzorca „organizacji różnorodności”. W odniesieniu do zagadnień bezpieczeństwa, konwergencja oznacza integrowanie fizycznych, logicznych, informacyjnych i osobowych zasobów w celu poprawy efektywności oraz operacyjnej skuteczności podmiotów odpowiedzialnych[9]. Takie ujęcie problematyki zarządzania bezpieczeństwem w trudnym aspekcie swoistej hybrydyzacji zagrożeń wydaje się trafne i może stanowić kolejny krok w rozwoju naszego krajowego systemu przeciwdziałania poważnym zagrożeniom[10].

[1] W momencie przedstawienia artykułu do publikacji, szczegółowe ustalenia co liczby sprawców i ich motywacji nie były precyzyjnie znane autorowi. Zamach przeprowadzono w Nowej Zelandii w dniu 15.03.2019 r.

[2] B. Hoffman: Oblicza terroryzmu, Warszawa 2001, s. 41-42.

[3] R. Batkowski, Zapobieganie terroryzmowi [w:] Bezpieczeństwo narodowe i zarządzanie kryzysowe w Polsce w XXI wieku – wyzwania i dylematy, red. T. Jemioło, K. Rajchel, Warszawa 2008. s. 137

[4] P. Piątkowski: Terroryzm. Nowe wyzwanie dla bezpieczeństwa, Warszawa 1996, s. 9.

[5] Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks Karny, (Dz. U. Nr 88, poz. 553 ze zm.)

[6] P. Piątkowski: Terroryzm (…) wyd. cyt., s. 9.

[7] RAN – Europejska Sieć Świadomości Radykalizacji (The Radicalisation Awareness Network – RAN) skupia praktyków z Europy do walki z radykalizacją i ekstremizmem opartym na przemocy. Żródło: https://ec.europa.eu/home-affairs/what-we do/networks/radicalisation_awareness_network_en

[8] Ocenia się, że ok. 3900 do 4300 zagranicznych bojowników (FTF) to Europejczycy (2016) z czego 17% to kobiety, a od 6% do 23% w zależności od kraju, to konwertyci. 30% europejskich bojowników wróciło do krajów pochodzenia (głównie kraje UE) – 14% zginęło. W SIS II odnajdziemy ponad 100 rekordów dotyczących osób związanych z Polską lub polskim pochodzeniem – każdego roku Policja i SG notuje także ruch FTF przez nasze terytorium.

[9] W. Sokała, B. Zięba (red.) Asymetria I Hybrydowość – Stare Armie Wobec Nowych Konfliktów, Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, Polskie Towarzystwo Studiów Międzynarodowych O/Kielce, Instytut Nauk Politycznych Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, Warszawa, Kielce 2012., s. 13

[10] Por.: Batkowski R., Przeciwdziałanie zagrożeniom asymetrycznym i hybrydowym w perspektywie Policji [w:] Jałoszyński K., Zubrzycki W., Babiński A. (red.), Policyjne siły specjalne w Polsce, Szczytno 2015.