XIV Plan Pięcioletni (2021-2025) na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego Chin: rewolucja czy kontynuacja?

XIV Plan Pięcioletni (2021-2025) na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego Chin: rewolucja czy kontynuacja?

Opracowywanie kolejnych edycji Planów Pięcioletnich w Chinach bywa przyjmowane z mieszanymi uczuciami przez analityków polityki Państwa Środka. Nie brak głosów, iż planowanie wieloletnie w Chinach to po prostu instrument natury propagandowej mającej pokazać obserwatorom jak jest dobrze i że jeśli chodzi o kierunki chińskiej polityki, będzie jeszcze lepiej. Wtórują temu poglądowi opinie, iż planowanie gospodarcze właściwie mija się z celem, ponieważ efektem takiego działania jest brak elastyczności, która zdegradowała w przeszłości tradycyjne gospodarki planowe jako nieodpowiadające na oczekiwania i potrzeby obywateli. W tym duchu rozumowania decydujące w gospodarce pozostają siły podaży i popytu, koncentracji i dekoncentracji rozwojowej. To one wcześniej, czy później same określą zwycięzców i przegranych w wyścigu o prymat cywilizacyjny. Do tego Świat ma dowiedzieć się, iż „socjalizm o chińskiej specyfice” ma się dobrze, głównie dlatego, że nienaruszona pozostaje siła przewodnia narodu w postaci Komunistycznej Partu China (KPCh), a w państwie panuje spokój społeczny.

Uważny ogląd kolejnych edycji Planów Pięcioletnich powoduje konieczność rewizji powyższych opinii, a przynajmniej znacznej ich części. Jest tak dlatego, że poza propagandowym o charakterem Planów Pięcioletnich, zwłaszcza w ostatnich dekadach, stoją za nimi konkretne działania Państw Środka, a nie tylko puste deklaracje. Nie odrzucając w zupełności ideowego wymiaru Planów Pięcioletnich, wypadnie zauważyć, iż dowody na ich znaczenie odnajdujemy w wynikach gospodarczych Chin, ale także ich wpływie na niemal wszystkie dziedziny kształtowania polityk publicznych i wspierające je instytucje publiczne.

W tym duchu zasadnym jest pytanie o charakter kolejnego z Planów Pięcioletnich u progu obrania przez Chiny drogi do stania się liderem światowym. Na ile Plan stanowi rewolucję, a na ile są kontynuacją obranej wcześniej drogi rozwoju cywilizacyjnego.

Rewolucja czy kontynuacja?

11 marca 2021 roku Narodowy Kongres Ludowy zaaprobował treść XIV Planu Pięcioletniego (2021-2025) na rzecz krajowego rozwoju gospodarczego i społecznego oraz celów długofalowych . Dokument jest kolejną edycją Planu Pięcioletniego obejmując okres aż do 2035 roku i skupia się na trzech priorytetach, które można sprowadzić do: (1) wysokiej jakości rozwoju (tj. opartego na nauce, wspieraniu ochrony środowiska naturalnego wraz z wysokim poziomem koordynacji procesów rozwoju); (2) wzmacniania endogennych czynników wzrostu (popyt wewnętrzny, przedsiębiorstwa krajowe); (3) dalszego budowania „umiarkowanie zamożnego społeczeństwa”.

Od strony technicznej Plan w wielu obszarach jest kontynuacją działań rozpoczętych w XIII Planie Pięcioletnim, zarówno jeśli chodzi o konstrukcję, jak i ogólnie rzecz ujmując priorytety. Nowością jest postawienie odmiennych akcentów i skupienie się przede wszystkim na jakości rozwoju, a w mniejszym stopniu na ilościowych wymiarach wzrostu gospodarczego. Z jednej strony można zaryzykować stwierdzenie, iż jest to jedynie dostosowanie planu do rzeczywistości bowiem nie ulega wątpliwości, iż z roku na rok dynamika wzrostu gospodarczego w Chinach spada, ostatnio także z powodu ekonomicznych konsekwencji pandemii COVID-19. Z drugiej strony, po okresie gwałtownego wzrostu gospodarczego kiedy w pełni akceptowano, fakt, że tylko niektórzy mogą się bogacić, przyszedł czas na rozwój, jak to ujmują chińscy planiści skoordynowany. W deklaracjach rządzących chodzi więc o jakość kosztem ilości, chociaż i ona nie pozostaje bez znaczenia w kraju, gdzie należy zapewnić dostawy żywności dla ponad 1 200 mln ludności, co naturalnie determinuje osiąganie także ilościowych wskaźników produkcji. Nie ulega także wątpliwości, iż Chiny chcą konsekwentnie kontynuować obraną wcześniej drogę, zwiększania swojego wpływu w obszarach tak geograficznych jak i gospodarczych. Proponowane zmiany zatem nie mają charakteru przełomowego, a stanowią pewną kontynuacje pomimo tego, iż w wielu dziedzinach pojawiają się nowe akcenty. Akcenty ukierunkowane są bardziej na zrównoważenie gospodarki dzięki reformom po stronie podaży, rozszerzenie popytu wewnętrznego, nie rezygnując jednocześnie z dalszej ekspansji gospodarczej na zewnątrz.

Wzrost PKB w ujęciu rocznym (w %) w Chinach i Stanach Zjednoczonych (2005-2019)

Źródło: Bank Światowy

Innowacja, ale jaka?

Głównym sposobem na kolejny skok cywilizacyjny ma być oparcie rozwoju, jeszcze w większym stopniu na innowacjach i nowych rozwiązaniach technologicznych, co nie stanowi istotnego novum. Obecnie niemalże wszystkie kraje wysoko rozwinięte jako kluczowy traktują rozwój w zakresie innowacji z tym, że z uwagi na złożoność zagadnienia tylko niektórym krajom faktycznie udaje się drastycznie podnieść poziom innowacyjności. Współcześnie jest to swego rodzaju święty Graal, dla rządów pragnących dalszego wzrostu gospodarczego. Nie ma wątpliwości, iż innowacja jest jedną ze zmiennych wpływających na wyniki i wzrost gospodarczy, także w wymiarze regionalnym. Wysoki poziom innowacyjności ma pozytywny wpływ na wyniki osiągane przez przedsiębiorstwa, a to przekłada się na wymiar regionalny i krajowy. Jednak ciągle innowacja pozostaje jednym z wielu czynników rozwoju takich jak: formalne instytucje, przepisy prawa i system prawny dengo kraju, nieformalne instytucje w ramach szeroko rozumianej kultury, kapitał społeczny, czy kapitał ludzki, infrastruktura oraz zasoby naturalne. Krótko rzecz ujmując o innowacji, która jest dźwignią dla kraju, czy regionu stanowi nie tylko poziom rozwoju takiej, czy innej branży, ale całe otoczenie rozumiane jako środowisko innowacyjne. W XIV Planie dominuje podejście głównie branżowe, aczkolwiek można także dostrzec myślenie w kategoriach budowania środowiska innowacyjnego.

Warto zwrócić uwagę na to w jakich dziedzinach Chiny planują osiągnięć wysoki poziom doskonałości, a tym samym zyskać przewagę nad krajami Zachodu. Mowa tutaj o technologii informacyjnej nowej generacji, biotechnologii, nowych źródłach energii, nowych materiałach, wysokiej klasy sprzęcie, nowych pojazdach elektrycznych, lotnictwie i sprzęcie morskim. W dokumencie mowa także o głębokiej integracji Internetu tj. np. przetwarzaniu dużych zbiorów danych i sztucznej inteligencji z innymi branżami, ułatwiając rozwój klastrów zaawansowanej produkcji. Chodzi o to aby budować wschodzące, strategiczne gałęzie przemysłu jako nowe czynniki wzrostu oraz wspierać nowe technologie, nowe produkty, nowe modele biznesowe i nowe formy biznesowe. Jednak podejście do innowacji, to nie tylko budowanie warunków infrastrukturalnych dla poszczególnych branż np. budowa infrastruktury badawczo-rozwojowej. Państwo Środka za cel stawia sobie także dbanie o zasoby ludzkie na rzecz innowacji w postaci wsparcia talentów poprzez naukę i edukację. Najlepsze laboratoria, centra badawczo-rozwojowe, bez wysokiej jakości naukowców nie mogą przyczynić się do opracowania nowych rozwiązań, produktów, usług, słowem dołożyć się do zdobycia zakładanej przewagi konkurencyjnej. Ten aspekt stanowi ciągle duże wyzwanie dla Państwa Środka.

Najistotniejsze technologie w Chinach w perspektywie do 2035 roku

Źródło: XIV Plan Pięcioletni.

Konieczność działań skoordynowanych: polityka podwójnego obiegu

Innym aspektem rozwoju skoordynowanego po 2021 roku jest silne powiązanie działań na rzecz rozwoju z ochroną środowiska naturalnego. Ciągle bowiem w praktyce inwestycyjnej w rozstrzyganiu racji środowiskowych i ekonomicznych, bardzo często te ostatnie uwzględniane są w większym stopniu. Dotychczas mocno promowana przez władze centralne, polityka ekologiczna ciągle na poziomie lokalnym napotyka wiele trudności, przez co w niektórych obszarach efekty są bardzo skromne. Stąd XIV Plan Pięcioletni zawiera działania mające na celu wsparcie poza wymiarem systemowym także konkretne zalecenia o czym mowa poniżej. Zwiększenie zaangażowania społeczeństwa w działaniach proekologicznych jest z pewnością krokiem w dobrym kierunku.

Skupianie się na pobudzaniu rynku wewnętrznego wcale nie oznacza zaniechania ekspansji chińskiej gospodarki na zewnątrz. Potwierdza to polityka tzw. podwójnego obiegu, która obejmuje wzajemne wzmocnienie rynku krajowego i międzynarodowego w celu pobudzenia długoterminowych i zrównoważonych wzorców konsumpcji, zabezpieczenia się przed wstrząsami zewnętrznymi i niestabilnością w środowisku globalnym. Powyższe można ocenić jako stosunkowo pasywne podejście do nieprzewidywalności na rynkach światowych. Gdyby takie działanie odnieść do środowiska biznesowego, to pożądanym byłaby strategia w której poszukuje się nowych rynków, albo unowocześnia asortyment produktowy (głównie w wymiarze jakościowym). Należy zwrócić uwagę, iż  polityka tzw. podwójnego obiegu nie jest zupełnie nowym podejściem. W tym kontekście w Planie zwraca się uwagę na przywrócenie równowagi gospodarczej.

Otóż kryzys finansowy z 2008 roku naraził szybko rozwijającą się gospodarkę chińską na znaczący spadek dynamiki wzrostu gospodarczego i ukazał zarazem kruchość modelu gospodarczego warunkowanego głównie eksportem. Spowodowało to zwrot w kierunku działań mających na celu zrównoważenie wzrostu gospodarczego poprzez zwiększenie popytu wewnętrznego. Obserwując z zewnątrz politykę tzw. podwójnego obiegu, można dojść do wniosku o pewnej niekonsekwencji, skoro Chiny nadal chcą otwierać się na świat promując wolny handel międzynarodowy, a jednocześnie działając w kierunku samowystarczalności gospodarczej. To może rodzić przypuszczenie, iż Chiny biorą poważnie pod uwagę możliwy scenariusz zaostrzenia wojny handlowej z USA, zwłaszcza gdy mowa w oficjalnych dokumentach o wyzwaniach wywołanych przez złożone środowisko międzynarodowe i związane z tym ryzyka.

Jeśli wziąć pod uwagę średni poziom życia w Chinach, to mało prawdopodobne wydaje się, iż Chiny są w stanie w dużym stopniu uniezależnić się od eksportu w perspektywie następnych 5 lat. Możliwy jest jednak scenariusz, iż Zachód po prostu przestanie importować tak duży wolumen towarów ze względu na możliwe gospodarcze skutki pandemii wywołanej Covid-19, a sprowadzającej się do zmniejszenia siły nabywczej. Naturalnie państwowe inwestycje np. w infrastrukturę mogą wzmacniać popyt wewnętrzny, ale znaczenie infrastruktury dla wzrostu w tym także na poziomie regionalnym maleje wraz z poziomem jego wyposażania w kraju, czy w poszczególnych jednostkach administracyjnych. Tak realizowana polityka może przyczynić się do gwałtownego spadku efektywności wspomnianych inwestycji. Powyższy scenariusz jest możliwy w dłuższej perspektywie czasowej z uwagi na fakt, iż na skutek gwałtownych procesów urbanizacji potrzeby inwestycyjne w zakresie infrastruktury są nadal bardzo duże.

Z punktu widzenia rozwoju chińskich regionów zakres działań przewidziany w projekcie XIV Planu Pięcioletniego jest interesujący ponieważ po sformułowaniu Planu następuje jego adaptacja w planowaniu na poziomie regionalnym. Cele szczegółowe obejmują:

  • Internacjonalizację RMB,
  • Otwartą gospodarkę, promocja liberalizacji handlu i inwestycji zagranicznych,
  • Optymalizację łańcuchów dostaw, poprzez opracowanie sektorowych planów strategicznych dotyczących łańcuchów dostaw w sposób ukierunkowany,
  • Wsparcie środowiska zewnętrznego np. poprzez niezależną politykę zagraniczną, wsparcie współpracy międzynarodowej,
  • Budowę infrastruktury (w tym 5G, Internet rzeczy, przetwarzanie danych, energetyka i jej magazynowanie, infrastruktura ochrony środowiska),
  • Optymalizację przemysłu, w tym promocję modernizacji łańcucha przemysłowego w tym poprawy jakości, wydajności i konkurencyjności,
  • Rozwój usług, w tym pogłębianie specjalizacji w zakresie oferowanych usług, w tym cyfryzacja przemysłu usługowego, modernizacja usług konsumenckich, kultury, sportu, turystyki, usług socjalnych,
  • Wsparcie „zielonej” transformacji, w tym zmniejszenie emisji dwutlenku węgla, zapobieganie zanieczyszczeniom, poprawa gospodarki wodno-ściekowej, wsparcie przestrzennej ochrony ekologicznej (parki, rezerwaty, rzeki jeziora tereny podmokłe),
  • Wzmocnienie sfery badawczo-rozwojowej i włączenie partnerów zewnętrznych w budowanie wzajemnie korzystnego sytemu współpracy w zakresie łańcuchów dostaw, pale jednocześnie przewiduje się samowystarczalność w nauce i technologii jako strategiczny fundament rozwoju narodowego,
  • Rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich, poprawa jakości, wydajności i konkurencyjności rolnictwa, wsparcie badań i rozwoju w rolnictwie, udoskonalenie z mechanizmu rozwoju obszarów wiejskich w kierunku promocji równej wymiany i dwukierunkowego przepływu czynników rozwoju obszarów miejskich i wiejskich,
  • Reformę globalnego systemu zarządzania gospodarczego w oparciu o G-20, wielostronny system handlu światowego WHO, udziału w wielostronnych i dwustronnych mechanizmach regionalnych inwestycji i współpracy handlowej, pogłębiania tworzenia zasad zarządzania gospodarczego w wschodzących dziedzinach, promowanie stref wolnego handlu o zasięgu globalnym.

Planuje się kontynuację działań na rzecz rozwoju skoordynowanego także w wymiarze regionalnym. Chodzi m.in. o dalsze wspieranie rozwoju prowincji zachodnich Chin, regionów północno-wschodnich, przyspieszenia wzrostu regionów centralnych i zachęcenia wschodnich regionów do przyspieszenia procesu modernizacji. Będzie kontynuowany nowy rodzaj urbanizacji, który stawia ludzi w centrum uwagi. Władze zamierzają promować miejskie projekty odbudowy ekologicznej i poprawy funkcjonalności, koordynować planowanie urbanistyczne, racjonalnie ustalać wielkość, gęstości zaludnienia i strukturę przestrzenną miast oraz promować skoordynowany rozwój miast i małych miasteczek. Co ważne wszystko możliwe jest w ramach rozwoju socjalistycznego systemu politycznego pod przewodnictwem KPCh. Nadal nienaruszona pozostaje centralizacja, zjednoczenie i determinacja władz chińskich w osiąganiu zamierzonych celów.

W jakim stopniu zamierzenia zawarte w XIV Planie Pięcioletnim będą skutecznie realizowane, czas pokaże. W polityce zewnętrznej uzależnione będzie to z pewnością od złożonej sytuacji międzynarodowej, w tym reakcji gospodarek amerykańskiej i europejskiej na skutki ekonomiczne spowodowane pandemią COVID-19, których na ten moment nie odnotowujemy w pełnym zakresie. W polityce wewnętrznej skuteczność wdrażania poprzednich edycji Planów nie jest mniej złożona. Nie ma wątpliwości, iż cele czysto ekonomiczne, generalnie rzecz ujmując są wdrażane w najwyższym stopniu, gorzej jest z wdrażaniem pozostałych celów np. ekologicznych, czy działań pro wyrównawczych związanych z eliminowaniem ograniczonego dostępu do zasobów. Chodzi o działania redystrybucyjne  ukierunkowane na defaworyzowane jednostki i grupy społeczne (np. opieka zdrowotna na wsi, reformy systemu zabezpieczenia społecznego, rynek pracy).

System planowania centralnego odnotowuje bardzo ograniczone efekty tam gdzie wytyczne, ograniczenia kierowane do niższych struktur administracyjnych są sprzeczne z lokalnymi interesami ekonomicznymi, tak lokalnych kadr urzędniczych, jak i przedsiębiorstw. Jeśli określone priorytety Planów Pięcioletnich wykazują synergię z priorytetami gospodarczymi, względnie z wzrostem dochodów (np. tzw. zielone technologie i ich pozytywny wpływ na gospodarkę), a jednocześnie poziom ich wdrożenia ma przełożenie na ocenę kadr urzędniczych, to ich stopień realizacji jest zazwyczaj zadowalający. Sprzyja temu integracja zarządzania kadrami z planowaniem w rozumieniu systemu ocen urzędniczych powiązanych z priorytetami Planów Pięcioletnich, co nadal stanowi duże wyzwanie w zakresie implementacji.

Powyższe dotyczy zwłaszcza pozaekonomicznych celów Planów Pięcioletnich, w sytuacji w której urzędnicy przez lata przyzwyczajani byli do osiągania celów ekonomicznych warunkujących ich możliwości awansowe. Ciągle aktualna pozostaje kwestia oceny urzędniczej w której istotny jest sam sposób implementacji Planów. Jeśli osiągnięcia we wdrażaniu Planu w danej dziedzinie są trudne do zmierzenia, to tym łatwiej dochodzi do ukrywania niepowodzeń co powoduje, iż podstawy oceny urzędniczej stają się niejasne. Nacisk władz centralnych na konieczne wdrażanie priorytetów Planów Pięcioletnich powoduje dodatkowo tendencje do raportowania głównie pozytywnych danych, a unikania sprawozdawczości w tych dziedzinach w których postępy nie są zadowalające, co powoduje, iż do oficjalnych statystyk należy podchodzić z pewną dozą ostrożności.

Jeśli sytuacja gospodarcza świata w perspektywie XIV Planu Pięcioletniego będzie obfitować w wiele zjawisk, których nie sposób przewidzieć, a które przełożą się na osiągane wyniki, to decydującym będzie zdolność do dostosowania, analizowanej tutaj strategii politycznej do warunków w których przyjdzie działać. W kraju autorytarnym takim jak Chiny, może się to okazać nie lada wyzwaniem. Chin nie może bowiem zadowolić kilku procentowy wzrost gospodarczy, ale najlepiej osiągnięcie jego wartości dwucyfrowej przy wdrażanych reformach projakościowych.

Źródła:

  • Douglass C. North. Institutions, Institutional Change and Economic Performance, Cambridge 1990.
  • Mamatzakis, Public infrastructure and productivity growth in Greek agriculture, [w:] Agricultural Economics 2003, vol. 29, issue 2.
  • GeoffVigar, Paul Cowie, Patsy Healey, Innovation in planning: creating and securing public value, [w:] European Planning Studies 2020, vol. 28, no. 3.
  • Jose-Luis Hervás-Oliver, Jose Albors-Garrigos, Sofia Estelles-Miguel, Carles Boronat-Moll, Radical innovation in Marshallian industrial districts, Regional Studies 2018, vol. 52, no. 10.
  • Laura Bottazzim, Giovanni Peri, Innovation and spillovers in regions: Evidence from European patent data, [w:] European Economic Review 2003, vol. 47.
  • Luuk Klomp, Theo Roelandt, Innovation performance and innovation policy: The case of the Netherlands, [w:] De Economist 2004, vol. 152, issue 2.
  • Robert Putnam,. Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community, New York 2001.
  • Tobias Gössling, Roel Rutten, Innovation in Regions, [w:] European Planning Studies 2007, vol. 15, no. 2, s. 253-270.
  • William Baumol, Innovations and growth: Two common misapprehensions, [w:] Journal of Policy Modeling 2003, vol. 25, issue 5.
  • Sebastian Heilmann, Oliver Melton, The Reinvention of Development Planning in China, 1993–2012, „Modern Chinaˮ 39 (2013).
  • Xinhua, 受权发布)习近平:关于《中共中央关于制定国民经济和社会发展第十四个五年规划和二〇三五年远景目标的建议》的说明, [w:]https://www.xinhuanet.com/politics/leaders/2020-11/03/c_1126693341.htm.
  • Xinhua, 中共中央关于制定国民经济和社会发展第十四个五年规划和二〇三五年远景目标的建议, [w:] https://www.xinhuanet.com/politics/zywj/2020-11/03/c_1126693293.htm.
  • Xinua, Interview: China’s 14th Five-Year Plan deserves world’s attention, says scholar, 2 listopada 2020, [w:] https://www.xinhuanet.com/english/2020-11/02/c_139484868.htm.
  • 中国共产党第十九届中央委员会第五次全体会议公报, https://www.gov.cn/xinwen/2020-10/29/content_5555877.htm.
  • 中华人民共和国国民经济和社会发展第十四个五年规划和2035年远景目标纲要, [w:] https://www.gov.cn/xinwen/2021-03/13/content_5592681.htm.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

This site is protected by reCAPTCHA and the Google Privacy Policy and Terms of Service apply.

Skip to content