Zagrożenia kryminalne i terrorystyczne w placówce edukacyjnej w dobie epidemii

Marek Baranowski i Dariusz Kilian – eksperci Instytutu Bezpieczeństwa i Rozwoju Międzynarodowego SDirect24 brali udział w latach 2017-2018 w projekcie Ministerstwa Edukacji Narodowej pn. „Bezpieczna szkoła – bezpieczna przyszłość”, którego ideą było wspomagania w latach 2015 – 2018 organów prowadzących szkoły, w zapewnieniu bezpiecznych warunków nauczania, wychowania i opieki w szkołach.

Celem projektu było: „Upowszechnianie wśród wszystkich pracowników szkoły umiejętności rozpoznawania sytuacji zagrożenia oraz wiedzy o zasadach postępowania w sytuacji zagrożenia”.

Realizacja programu polegała na przeprowadzeniu następujących czynności:

• przegląd stanu bezpieczeństwa w placówce oświatowej,

• wydanie rekomendacji do szkolnych procedur postępowania na wypadek wystąpienia

sytuacji zagrożenia,

• szkolenie dla nauczycieli i pracowników szkoły.

Obecnie obydwa eksperci realizują audyty bezpieczeństwa i szkolenia oraz treningi dla szkół w ramach własnych działalności gospodarczych oraz oferty Instytutu Bezpieczeństwa i Rozwoju Międzynarodowego SDirect24.

Dzięki ich aktywności przeszkolonych zostało ok. 90 % szkół w Toruniu.

Toruń z ich inicjatywy wspartej przez Urząd Miejski jest pierwszym miastem w Polsce, gdzie zarządzeniem prezydenta ujednolicono sygnały alarmowe we wszystkich szkołach oraz wprowadzono dodatkowy sygnał „AZYL”.

W artykule autorzy przedstawią „w pigułce”: zagrożenia dla współczesnej placówki edukacyjnej, ograniczenia wynikające z pandemii (nakazy i zakazy), zagrożenia dla społeczności szkolnej wynikające z nakazów czasów pandemii, np. możliwość wejścia do placówki niebezpiecznego sprawcy w sposób niezauważony (incognito), który ma założoną maseczkę. W niniejszym artykule skupimy się na zagrożeniach kryminalnych, terrorystycznych oraz biologicznych dla placówek oświatowych.

Bezpieczeństwo fizyczne w szkole w czasie pandemii.

Czas błogiego pobierania nauki w polskich szkołach, kiedy to uczniowi, nauczycielowi czy pracownikowi szkoły zagrażał czasami tylko nadpobudliwy uczeń niestety minął. Do naszego kraju dotarły już jakiś czas temu zdarzenia, jakie jeszcze niedawno z niedowierzaniem oglądaliśmy w relacjach telewizyjnych z USA, Brazylii, Rosji i innych krajów.

Polskiej szkole zagrażają osoby, które mogą przyjść z zewnątrz, aby wyrządzić krzywdę oraz sami uczniowie będący np. pod wpływem alkoholu, narkotyków, dopalaczy czy w złym stanie psychicznym.

Kilka przykładowych zdarzeń ze szkół w Polsce.

– 27.05.2019 r. Brześć Kujawski – były uczeń szkoły 18-letni Marek N. dokonał ataku na dzieci, używając materiałów wybuchowych i oddając strzały,

– 10.05.2019 r. Wawer – 15-letni Emil. B pobił kolegę ze szkoły, a potem zadał mu śmiertelne ciosy nożem w przeponę i w plecy,

– 21.02.2016 Mrągowo, gimnazjum, uczeń uderza nożem w brzuch kolegę,

– „policjanci zatrzymali nastolatków w wieku od 15 do 17 lat, którzy w planach mieli przeprowadzenie zamachu terrorystycznego w jednej ze szkół w Warszawie. Uczniowie inspirowali się zamachami przeprowadzonymi w Stanach Zjednoczonych”. 1

– 18.05.2018 r. Wejherowo, szkoła podstawowa, rozpylono nieznaną substancję – ewakuowano 300 uczniów, poszkodowanych 35 osób, 20 dzieci straciło przytomność,

– 19.09.2019 r. Mława, szkoła podstawowa nr 7 – rozpylenie żrącego gazu w szkole – 658 uczniów ewakuowano!

– nauczycielka zauważyła bombę, gdy zaparkowała przed Zespołem Szkół w Warlubiu, gdzie uczy. Ewakuowano 680 przedszkolaków, uczniów i nauczycieli.

Tych kilka przykładowych zdarzeń niech nam uświadomi, że zagrożenia kryminalne i terrorystyczne dotyczą także polskich szkół.

Bezpieczeństwo w polskich szkołach.

Zgodnie z polskim prawem za bezpieczeństwo uczniów i pracowników szkoły odpowiadają:

– organ prowadzący: Prezydent Miasta, Wójt, Starosta itp. na podstawie art. 10 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz. U. z 2020 r. poz. 910, 1378).

– dyrektor placówki zgodnie z art. 68 ust. 1 pkt. 6 ww. ustawy , oraz art. 7 ust. 2 pkt. 6 ustawy Karty nauczyciela (Dz. U. z 2019 r. poz. 2215).

– uczniów:

– nauczyciele zgodnie z art. 6 ust. 1 Karty nauczyciela.

W związku z pojawiającymi się przypadkami zdarzeń kryminalnych oraz zagrożeniami terrorystycznymi, o których słyszymy z różnych komunikatorów 2 należy podjąć działania zapobiegawcze, w tym w szczególności w stosunku do miejsc najbardziej narażonych na takie ataki. Niewątpliwie szkoła, przedszkole i inne placówki, gdzie uczą się i przebywają dzieci należą do takich miejsc.

Dotychczas jeden raz w Polsce podjęto zinstytucjonalizowane działania polegające na dokonaniu przeglądów bezpieczeństwa w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych, wypracowaniu procedur bezpieczeństwa związanych z:

– wtargnięciem napastnika z bronią,

– wzięciem zakładników,

– podłożeniem urządzenia wybuchowego,

– podejrzaną przesyłką,

– rozpyleniem bojowego środka chemicznego,

– zagrożeniami biologicznymi

oraz szkoleniu rady pedagogicznej i pracowników administracyjno-obsługowych odnośnie sposobów postępowania w takich przypadkach.

Rząd finansował projekt „Bezpieczna szkoła – bezpieczna przyszłość” (lata 2015-2018) w ramach którego działaniami projektowymi objęto 2349 szkół z ok 36.000 tj. zaledwie ok. 6,5 % wszystkich placówek. Rozporządzenie w sprawie uruchomienia projektu podpisała ówczesna premier pani Ewa Kopacz.

Inne działania realizowane wobec szkół dotyczyły głownie zagrożeń w ruchu drogowym oraz cybernetycznych.

Po zakończeniu projektu autorzy artykułu byli współautorami rekomendacji dla Ministerstwa Edukacji Narodowej, które zostały przetworzone na kilka dokumentów, które powstały od 2018 r. m.in. najnowszy – „Bezpieczna szkoła. Zagrożenia i zalecane działania profilaktyczne w zakresie bezpieczeństwa fizycznego i cyfrowego uczniów” 3

We wspomnianych rekomendacjach znalazły się zapisy wynikające z oglądu szkół, ich infrastruktury, stosowanych zabezpieczeń, przygotowania kadry oraz innych czynników, które poddano ocenie zagrożeń.

Kilka przykładowych zaleceń:

– wprowadzenie w szkołach podstawowych „żółtej linii”, czyli miejsca, do którego rodzice odprowadzają dzieci i nie mają prawa jej przekraczania,

– monitorowanie wejść do budynku, weryfikacja osób wchodzących do budynku – zwłaszcza niezwiązanych z codziennym życiem szkoły i nie dopuszczenie do ich swobodnego poruszania się po terenie szkoły,

– wyposażenie uczniów i pracowników szkoły w identyfikatory, co pozwala na natychmiastową weryfikację prawa do przebywania w placówce,

– wprowadzenie dodatkowego sygnału alarmowego „AZYL” na wypadek wtargnięcia napastnika z bronią (nauczyciele i uczniowie chronią się w pomieszczeniach szkolnych, które zamykają na klucz i powiadamiają Policję),

– zwiększenie liczby miejsc uruchamiania sygnalizacji alarmowej,

– ograniczenie ilości drzwi wejściowych otwartych w trakcie funkcjonowania placówki,

– ustalenie alternatywnego miejsca ewakuacji na wypadek np. zagrożenia ładunkiem

wybuchowym w sytuacji niesprzyjających warunków atmosferycznych,

– i wiele innych.

Dużo uwagi należy poświęcić postępowaniu w sytuacji zagrożenia z osobami czasowo lub trwale niepełnosprawnymi.

To zaledwie drobna część zaleceń jakie po dokonaniu przeglądu bezpieczeństwa otrzymywali indywidualnie dyrektorzy placówek.

Do niektórych rozwiązań trzeba przekonywać nie tylko część sceptycznie nastawionych nauczycieli lecz również rodziców dzieci.

Szczególnie trudno jest przekonać rodziców – mniej nauczycieli – do żółtej linii.

Okazuje się, że to co budziło wielkie zastrzeżenia przy profilaktyce kryminalnej – w związku z zagrożeniem epidemicznym zostało przyjęte przez wszystkie szkoły bezboleśnie. Zalecenia takie znajdujemy w wytycznych MEN.

Inne zalecenia słuszne z uwagi na zapewnienie bezpieczeństwa fizycznego zostały zmienione np. szkoły obecnie otrzymały zalecenie otwarcia wszystkich drzwi dla zwiększenia dystansu pomiędzy uczniami.

Odpowiadając za zdrowie i życie uczniów i pracowników szkół należy zawsze dokonać oceny zagrożeń. To priorytet we wszelkich działaniach związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa. Realizując ocenę: identyfikujemy zagrożenia, ustalamy prawdopodobieństwo ich wystąpienia oraz możliwe skutki. Na tej podstawie (oraz mając na uwadze dostępne środki) wypracowujemy środki zaradcze.

Współczujemy osobom odpowiedzialnym za bezpieczeństwo w szkołach i innych placówkach/instytucjach, którzy obecnie mają dużo trudniejsze zadanie do wykonania przy niewielkim wsparciu merytorycznym. Najlepszym przykładem niech będzie konieczność podejmowania przez dyrekcję decyzji o zawieszeniu zajęć w szkołach bez fachowej wiedzy medycznej czy epidemicznej w dodatku będąc zobowiązanym do wypełnienia szeregu dokumentów do: organu prowadzącego, kuratorium i inspekcji sanitarnej.

AKTUALNE ZALECENIA DLA PLACÓWEK OŚWIATOWYCH.

Zalecenia takie znajdujemy w kilku miejscach:

1. Ministerstwo Edukacji Narodowej:

– „Aktualne zasady i ograniczenia” https://www.gov.pl/web/edukacja/bezpieczny-powrot-do- szkol2

– Jak organizować kształcenie w czasie epidemii – zalecenia dla dyrektorów szkół https://www.gov.pl/web/edukacja/organizacja-ksztalcenia-zalecenia-dla-dyrektorow

– Aktualne wytyczne GIS, MEN, MZ – https://www.gov.pl/web/edukacja/wytyczne-gis-mz-i–men

2. Państwowa Inspekcja Sanitarna:

– Wytyczne GIS dla szkół od 1 września 2020 r. – https://wsse.waw.pl/aktualnosci-i komunikaty/aktualnosci/wytyczne-gis-dla-szkol-od-1-wrzesnia-2020-r

3. Inne.

JAK POGODZIĆ BEZPIECZEŃSTWO FIZYCZNE Z BEZPIECZEŃSTWEM EPIDEMICZNYM.

Czy możliwe są jednoczesne działania utrudniające atak kryminalny lub terrorystyczny oraz zmniejszające zagrożenia chorobami zakaźnymi? Jesteśmy przekonani, że tak. Aby przygotować się na taką kompilację negatywnych zdarzeń należy dokonać ponownej oceny zagrożeń. My realizujemy takie oceny na podstawie kilkunastostronicowej ankiety uwzględniającej wszystkie aspekty bezpieczeństwa placówki.

Krótka analiza pola sił – czyli co może poprawić bezpieczeństwo, a co utrudnia budowanie zapory przed zagrożeniami.

Jakie czynniki wpływają obecnie na poprawę bezpieczeństwa?

– kontrola temperatury wszystkich osób wchodzących do placówki co pozwala na identyfikację swój – obcy,

– wprowadzenie żółtej linii – osoby nie związane z placówka poza indywidualnymi wyjątkami nie mają prawa wstępu na teren całej szkoły,

– prowadzenie zajęć zdalnych przy użyciu łączy komputerowych. Jednocześnie ze zwiększeniem bezpieczeństwa fizycznego wzrasta zagrożenie cybernetyczne: ataki hakerskie, ochrona danych osobowych itp.

Co utrudnia?

– obowiązkowe maseczki utrudniają rozpoznanie osób przebywających w otoczeniu szkoły oraz wchodzących na jej teren,

– konieczność otwarcia maksymalnej ilości drzwi wejściowych, co utrudnia rozpoznanie oraz zapanowanie nad osobami wchodzącymi,

– udzielanie pierwszej pomocy zwłaszcza przy braku podstawowego sprzętu w szkołach takiego jak defibrylatory AED czy maseczki do sztucznego oddychania.

– ograniczona ilość przestrzeni w miejscach ewakuacji,

– mniejsza ilość środków finansowych na zabezpieczenia fizyczne przy konieczności zapewnienia środków do dezynfekcji, termometrów czy środków technicznych i programowych dla nauczania zdalnego.

Oczywiście czynników wzmacniających i osłabiających bezpieczeństwo jest o wiele więcej. Niestety przytoczone wyżej dokumenty wydawane przez różne państwowe instytucje skupiają się niemal wyłącznie na zapobieganiu zarażeniom pomijając kwestie bezpieczeństwa fizycznego. Z rekonesansu w różnych instytucjach i urzędach wynika, że jeśli nawet posiadają one procedury bezpieczeństwa na wypadek zagrożeń terrorystycznych i kryminalnych (co wcale nie jest takie częste), to nie zostały one dostosowane do obecnej sytuacji. W przypadku zagrożenia mogą być ze sobą sprzeczne i prowadzić do pogłębienia chaosu i paniki utrudniając akcję ratunkową.

Aktualne zalecenia dla szkół, które mogą mieć wpływ na bezpieczeństwo fizyczne to m.in.:

– ograniczyć do minimum przychodzenie i przebywanie osób trzecich, w tym w strefach wydzielonych;

– wprowadzić obowiązek zachowania dystansu między uczniami w przestrzeniach wspólnych szkoły lub stosowanie przez nich osłony ust i nosa (korytarze, szatnia);

– wprowadzić obowiązek zachowania dystansu między pracownikami szkoły w przestrzeniach wspólnych szkoły lub stosowanie przez nich osłony ust i nosa (pokój nauczycielski, korytarz);

Początek roku szkolnego to czas, kiedy wszystkie szkoły zobowiązane są do przeprowadzenia próbnych ewakuacji placówek.4

Warto przy tej okazji zastanowić się jak podejść do obowiązku ewakuacji, (który nie został zawieszony). Oczywiście w sytuacji realnego zagrożenia życia uczniów i pracowników działamy w warunkach wyższej konieczności. Trening ewakuacji jednak taką sytuacją nie jest i trzeba będzie dostosować wszystkie czynności do wymogów wynikajacych z pandemii. Realizujemy również treningi ewakuacji szkół jako naturalną konsekwencję wcześniejszego przygotowania szkoły poprzez audyt bezpieczeństwa, szkolenie kadry, uczniów i wprowadzenie rekomendacji.

Ze wspomnianych audytów wynika, że znaczna część (niemal 90 %) szkół prowadzi ewakuację wyłącznie na wypadek pożaru wyprowadzając spoleczność szkolną na pobliskie boisko podczas pięknej słonecznej pogody oraz po uprzednim poinformowaniu przynajmniej nauczycieli o terminie ewakuacji.

Nasze treningi przygotowują do ewauacji w różnych warunkach pogodowych w tym przy zadymieniu, na różne okoliczności (zamach bombowy, rozpylenie środka chemicznego itp.), a dodatkowo ćwiczymy procedurę „AZYL” – ukrycie przed agresywnym napastnikiem z bronią.

W warunkach pandemii prowadząc trening ewakuacji należy pamiętać o zapewnieniu odpowiedniej przestrzeni w miejscu ewakuacji oraz dystansu pomiedzy uczniami. Powinno się zmniejszyć tempo wykonywania czynności z uwagi na ograniczenia w dostawie tlenu do płuć przebywając w maseczkach lub przyłbicach. W tej sytauacji rekomenduje się rezygnację z zadymiania korytarzy, a ewakuacje na te okoliczności ćwiczyć „aplikacyjnie” wyjaśniająć jak w warunkach realnego zagrożenia powinno się postępować.

Reasumując

Pandemia, i wynikające z niej nakazy i ograniczenia, nie usprawiedliwiają lekceważenia procedur i nie stosowania ich w codziennej działalności placówki edukacyjnej. Należy dokonać ponownej analizy zagrożeń, a jeśli jest taka konieczność, uzupełnić procedury. W dalszym ciągu anonimowość osób przebywających w placówce stanowi dla niej największe niebezpieczeństwo. Kontrola osób wchodzących, prowadzenie książki wejść, czy wyposażenie wszystkich uczniów, nauczycieli i pozostałych pracowników szkoły w identyfikatory może tej anonimowości przeciwdziałać. Osoby chcące zagrozić bezpieczeństwu uczniów, planując swoje niecne działania, wykorzystają wszelkie okoliczności ułatwiające im popełnienie przestępstwa. Pamiętajmy o tym!

_______________________________

1 https://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/7,114883,25660855,policja-zatrzymala-czterech-nastolatkow-planowali-zamach-na.html

2 W latach 2015-2019 na podstawie materiałów ABW wydalono 14 cudzoziemców stanowiących zagrożenie terrorystyczne. (https://www.o2.pl/informacje/realne-zagrozenie-terrorw-polsce-obywatel-indii-zatrzymany-6522453886122848a)

3 https://www.gov.pl/web/edukacja/bezpieczenstwo-fizyczne-i-cyfrowe-uczniow–poradnik-men

4 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów